چقدر از ظرفیت بخش معدن ایران در تولید ناخالص ملی بهره گرفته می‌شود؟ جایگاه صنایع معدنی ایران در بهره‌گیری از فناوری‌های نوپدید کجاست؟ چه چالش‌هایی در مسیر هوشمندسازی صنعت معدن وجود دارد؟ راهکارهای چیرگی بر این چالش‌ها چیست؟
در گفت‌وگوی معدن 24 با داور نظری، جانشین مدیرعامل فناپ زیرساخت در توسعه و فناوری ضمن بررسی موقعیت و رویکرد کشورهای پیشرو در زمینه بهره‌گیری از فناوری و هوشمندسازی صنعت معدن و مقایسه با شرایط ایران به برخی تنگناها و بازدارنده‌ها اشاره و برای آنها راهکارهایی پیشنهاد شده است.
نیازمند تحول فناورانه در صنعت معدن هستیم
داور نظری، سهم صنایع معدنی از تولید ناخالص داخلی را با میانگین جهانی این سهم مقایسه کرد و در این باره گفت: یک درصد از تولید ناخالص داخلی ایران از درآمدهای معدنی است. این میانگین در دنیا ۵ درصد است که نشان می‌دهد در ایران این عدد پایین است.
نظری با بیان اینکه برای جبران این کاستی نیازمند یک دگرگونی در ساختار و مدل‌های کسب‌وکار و هم‌گام شدن با روندهای فناورانه روز هستیم، تصریح کرد: فناوری‌های نوپدید مدل‌های کسب‌وکاری در دنیا را دگرگون کرده است. این تحول بیش‌از همه بر داده محوری استوار است در این میان صنعت معدن در بهره‌گیری از این فناوری‌های تحول آفرین از صنایع دیگر عقب‌تر است.
وی افزود: با وجود این، شرکت‌های پیشتاز معدنی در دنیا از هوش‌مصنوعی و تحلیل داده در بخش اکتشاف بهره می‌گیرند در حالیکه ما در ایران هنوز از نقشه‌ها و داده‌هایی 50 سال پیش استفاده می‌کنیم که روس‌ها پیش از انقلاب از ذخایر معدنی ما تهیه‌کرده بودند، درصورتی‌که ما می‌توانیم با روش سنجش از دور و تحلیل تصاویر ماهواره‌ای و پهپادی این داده‌ها را بروزرسانی کنیم.
نظری پیشنهاد کرد: شرکت‌های معدنی اگر در تحقیق و توسعه و فناوری‌های نوپدید سرمایه‌گذاری میکنند، سهم‌شان را اعلام کنند تا زمینه‌ای برای رقابت در این زمینه ایجاد بشود. ایمیدرو می‌تواند در این زمینه با مشوق‌هایی مثل ارائه تسهیلات و برخی معافیت‌ها نقش ایفا کند.
وی ادامه داد: شما آیا می‌توانید حتی یک شرکت معدنی نام ببرید که در فناوری سرمایه‌گذاری کرده باشد و به همان اندازه بر اساس قانون جهش تولید دانش بنیان از مالیاتش کم شده باشد؟!
چرا دغدغه توسعه فناورانه در صنعت ما نیست؟
جانشین مدیرعامل فناپ زیرساخت در توسعه و فناوری درباره نبود انگیزه توسعه فناورانه در بخش معدن ایران ابراز داشت: مدیران ما تا زمانیکه از انرژی ارزان در صنعت بهره‌مند هستند، دغدغه افزایش بهره‌وری با راهکارهای فناورانه برای کاهش مصرف انرژی ندارند. اگر انرژی به قیمت جهانی به صنعت عرضه شود، مدیران به تکاپو می‌افتند که با کمک فناوری بتوانند بهره‌وری را بالا ببرند.
وی افزود: در شرکت «پوسکو» کره‌جنوبی در خط تولید فرآوری کنستانتره اصلا کسی را پیدا نمی‌کنید که از او سوال بپرسید که مثلا این دوربین چه کاری انجام می‌دهد، همه چیز اتوماتیک و رباتیک شده است، اما اینجا در ایران همچنان بخش مهمی از کارها مبتنی بر نیروی انسانی است. ما فناوری را رها کرده‌ایم و همچنان متکی بر نیروی انسانی هستیم مثلا نرم‌افزار جامع برنامه‌ریزی منابع سازمانی (ERP) استفاده نمی‌‌شود و کار آن را نرم افزارهای غیریکپارچه و یا یک نیروی انسانی با نرم‌افزار اکسل انجام می‌دهد. کنترل کیفیت را بجای اینکه با بینایی ماشین و پردازش تصویر انجام بدهیم به عامل انسانی در خط تولید سپرده‌ایم.
نظری ابراز داشت: شرکت معدنی بریتانیایی استرالیایی «ریو تینتو» با خودروهای خودران 20درصد سودآوری را بالا برده و با فناوری اینترنت اشیا صنعتی 20درصد حاشیه سود را افرایش داده است و همچنین با فناوری هوشمند در حفاری بهره‌وری را تا 10درصد بالا برده است.
این برنامه‌ریزی در کشور ما نه در ایمیدرو وجود دارد نه در مدیران کلان معادن ما، دلیلش هم همان اتکا به منابع نفتی است.
کشورهای همسایه در صنعت معدن چقدر از فناوری‌های صنعت 4 بهره می‌گیرند؟
نظری، درباره جایگاه کشورهای منطقه در توسعه فناوارنه معدنکاری گفت: در زمینه بهره‌گیری از فناوری در معدنکاری، ترکیه و هند در این منطقه پیشتاز هستند، ترکیه از حفاری پیشرفته در معادن استفاده می‌کند و از لباس هوشمند برای کارگران با نگاه ایمنی و سلامت (HSE) بهره می‌گیرد. از پردازش تصویر و بینایی ماشین در زمینه کنترل کیفیت استفاده می‌کند، همچنین از حمل‌ونقل هوشمند در معدن برخوردار است.
نظری افزود: هند برای بکارگیری فناوری‌های صنعت 4 در معدن سرمایه‌گذاری خوبی کرده‌است. آنها از هوش مصنوعی در معدن بخوبی استفاده میکنند اتوماسیون خط تولید را با فناوری دیسپچینگ پیش می‌برند در حوزه ایمنی و سلامت (HSE) از فناوری‌های تحول آفرین استفاده میکنند، نظارت پهپادی را توسعه داده‌اند و از آن در معادن روباز استفاده میکنند.
راهکاری برای چالش مهاجرت نیروهای جوان نخبه
نظری در ادامه با بیان اینکه بسیاری از نیروهای مستعدی که اکنون مهاجرت میکنند برای این است که ما ظرفیت کار برای آنها ایجاد نکرده‌ایم، تصریح کرد: ایمیدرو نگاه حمایت‌گر خود را ندارد، مدیران به دلیل انرژی ارزان، انگیزه برای سرمایه‌گذاری در بهره‌گیری از فناوری ندارند. در نتیجه نیروی متخصص با کیفیت از دست می‌رود، همین الان فناپ زیرساخت در پارک فناوری پردیس 300 دانش‌آموخته بهترین دانشگاه‌های کشور را دارد که پارسال 19 تا از آنها را به دلیل مهاجرت از دست داد.
وی افزود: اگر ایمیدرو بعنوان مثال 200معدن خصوصی و دولتی را ملزم کند که 3درصد از فروش خود را به تحقیق و توسعه و همکاری با شرکت‌های استارتاپ دانش‌بنیان اختصاص بدهند، کار شکل می‌گیرد و نیروهای جوان نخبه هم وارد چرخه می‌شوند.
حکمرانی تماشگر، چالش بزرگ برای توسعه فناورانه صنعت معدن
نظری تاکید کرد: کشور عزیز ما ظرفیت و ذخایر بالای معدنی و نیروهای با استعداد انسانی دارد، و مدیران سیاست‌گذار هم مسائل حوزه معدن را بخوبی می‌دانند، اما یک حکمرانی تماشاگر در سازمان‌های تنظیم‌گر و سیاست‌گذار بوجود آمده است، که تلاشی در راستای بهبود نمی‌کند و برای حل مسائل اراده‌ای ندارد. باید قوانین و مقررات بالادستی در چارچوب حمایت از صنعت هوشمند اصلاح شود، برای جهش از وضعیت موجود به توسعه فناوری‌های تحول آفرین، سیاست‌های حمایتی از استارتاپ‌ها راه گشاست.
وی دپایان به چالش مقاومت نیروی کار دربرابر تحول دیجیتال اشاره کرد و گفت: بخشی از کارکنان سازمان‌های ما که با عادات و هنجارهای ذهنی گذشته کار میکنند برای آنها راحت نیست که یکباره تغییر روش جدید را بپذیرند، این مقاومت در جهت‌گیری سازمان‌ها هم هست، برای اینها باید راهکار داشته باشیم.
