توسعه صنعت در هر کشوری با چالش‌هایی همراه است، اما در ایران افزون بر آنها، یکسری موانع ویژه هم وجود دارد از جمله کمبود منابع آب و انرژی، کمبود زیرساخت شبکه‌های حمل و نقل، چالش قوانین و مقررات، کمبود نیروی انسانی ماهر، رکود اقتصادی، تورم بالا، بهره‌وری پایین و … از مهم‌ترین موانع توسعه صنعت در کشور هستند. پایگاه خبری گسترش نیوز درباره چالش‌های توسعه صنعتی و راهکارهای عبور از آنها با مهدی ایزدیار، مدیرعامل مجموعه فناپ زیرساخت، گفت‌وگو کرده است. وی در این گفت‌وگو ضمن برشمردن چالش‌ها، از اقتصاد دیجیتال و راهکارهای صنعت 4 برای نوسازی صنایع ایران گفته است.
بهره‌وری و کیفیت، چالش‌های اصلی صنعت ایران
ایزدیار درباره چالش‌های توسعه صنعتی، موضوع «پایین بودن بهره‌وری» را مسئله‌ای ورای دیگر چالش‌ها دانست و گفت: راهکارهای افزایش بهره‌وری به پیچیدگی و دشواری حل‌کردن معضل‌های چون تورم، رکود و تحریم نیست، اما در این زمینه شرایط خوبی نداریم برای درک این موضوع کافی است جایگاه دیگر کشورهای در حال توسعه را با موقعیت ایران در زمینه بهره‌وری مقایسه کنیم.
آمار سازمان بهره‌وری آسیایی نشان می‌دهد اقتصاد چین طی سال‌های 1970 تا 2014 بطور متوسط نرخ رشد 8.6 درصدی داشته که 36 درصد آن از محل رشد بهره‌وری به دست آمده است. در همین بازه زمانی متوسط رشد اقتصادی هند 5.3 درصد بوده که 35 درصد آن از محل رشد بهره‌وری حاصل شده اما در ایران، متوسط رشد اقتصادی برابر با 3.6 درصد بوده که سهم بهره‌وری در آن چیزی در حدود صفر بوده است.
این آمارها نشان می‌دهد که رشد اقتصادی بلندمدت ما از محل رشد عوامل تولید، بویژه موجودی سرمایه ثابت، حاصل شده و رشد بهره‌وری نقشی در رشد اقتصادی نداشته است. به همین دلیل به نظر می‌رسد تلاش برای بهبود بهره‌وری در کشور از مسیرهای همچون بکارگیری فناوری‌های جدید باید در اولویت باشد.
ایزدیار درباره «ریشه اصلی پایین بودن کیفیت کالاها و خدمات در ایران» هم تصریح کرد: عوامل گوناگونی در پایین بودن کیفیت تولید محصولات نقش دارند، از عدم تعیین استانداردهای کیفیت، کنترل کیفیت نامناسب، نقص در فرایندهای بازبینی گرفته تا آزمون محصولات و عدم اجرای تدابیر پیشگیری از خطا و ….
وی ادامه داد: استفاده نکردن از تجهیزات مناسب و به‌روز، هوشمند نبودن فرایندهای تولید و دخالت دست، ضعف در آموزش و تأمین نیروی انسانی ماهر و … از جمله مهم‌ترین مسائلی هستند که بر کاهش کیفیت کالاهای صنعتی تأثیر معنادار می‌گذارند.
نوسازی صنایع ایران و راهکارهای صنعت ۴
ایزدیار در زمینه راهکارهای عبور از چالش‌ها تاکید کرد: برای ایجاد محصولات و فناوری‌های جدید و بهبود عملکرد صنعتی ناگزیر هستیم که بحث تحقیق و توسعه در صنعت را نهادینه کنیم.
وی ادامه داد: سرمایه‌گذاری در توسعه زیرساخت‌هایی مانند آی‌تی، حمل و نقل، انتقال انرژی و … بطور طبیعی بهبود تولید و رقابت‌پذیری را افزایش می‌دهد. همچنین ما به توسعه منابع انسانی، یعنی آموزش حرفه‌ای، بهبود سطح دانش و مهارت‌های فنی کارکنان و مدیران و ترویج فرهنگ توجه به کیفیت و نوآوری نیاز داریم.
ایزدیار در پاسخ به این پرسش که «فناوری‌های نوپدید دگرگون‌ساز صنعت 4 چقدر می‌تواند در توسعه صنایع ما راهگشا باشد؟»، ابراز داشت: تجربه نشان داده سرمایه‌گذاری در حوزه هوشمندسازی صنایع در کشورهایی همچون ایران که با وجود بهره‌مندی از منابع طبیعی و ظرفیت‌های گسترده همچنان سنتی و عمدتا تک محصول باقی مانده‌اند، موجب گشایش‌های اساسی می‌شود.
این کنشگر حوزه هوشمندسازی صنعتی گفت: افزایش بهره‌وری و کارایی از مهم‌ترین مزیت‌های سرمایه‌گذاری در حوزه هوشمندسازی است. با استفاده از فناوری‌های پیشرفته‌ای مانند اینترنت اشیای صنعتی (IIoT)، هوش مصنوعی، ERP صنعتی و تجزیه و تحلیل کلان‌داده‌ها، عملکرد سیستم‌ها و کارایی فرایندهای تولید، توزیع و مدیریت بهبود و ارتقا می‌یابد. این به معنای افزایش تولید، کاهش هدررفت منابع، بهره‌وری بیشتر، کاهش قیمت‌ها و افزایش تقاضاست.
ایزدیار ارتقای کیفیت محصولات و خدمات را دیگر مزیت تحول دیجیتال در صنعت دانست و بازگو کرد: هوشمندسازی به دلیل کاهش خطا و اجرای مؤثر راهکارهای مدیریت بر فرایندها به بهبود کیفیت محصولات و خدمات کمک می‌کند. با استفاده از راهکارهای فناورانه، مانند تجهیزات متصل، سازوکارهای کنترل کیفیت و پایش و ردیابی خودکار می‌توانیم بطور دقیق‌تر و اثبات شده‌تر کیفیت محصولات را تضمین کنیم. در همین زمینه برای تقویت سیستم کنترل کیفیت لازم است از فناوری‌های هوشمندی نظیر اینترنت اشیا صنعتی، همزاد دیجیتالی، ERP صنعتی، هوش مصنوعی و کلان داده و … بهره بگیریم.
این کنشگر حوزه هوشمندسازی صنعتی در ادامه از افزایش نوآوری و توسعه محصولات بعنوان دستاورد مهم تحول دیجیتال در صنعت یاد کرد و تصریح کرد: حرکت در مسیر صنعت 4 و اراده مدیران و بدنه شرکت‌های صنعتی برای هوشمندشدن به شرکت‌ها امکان می‌دهد تا بهبودها و نوآوری‌های جدید در محصولات خود را بررسی و اجرا کنند. فناوری‌های دیجیتال و اتصال شبکه‌ها، بازترکیبی از ایده‌های نوین و طراحی سامانه‌های مبتنی بر داده را ممکن کرده و نوآوری در صنایع را تسهیل می‌کند.
وی افزود: اتخاذ چنین رویکردهایی در میان مدت و بلندمدت موجب افزایش بهره‌وری، بهبود کیفیت، نوآوری بیشتر، افزایش تنوع محصولات و کاهش بهای تمام شده کالاها و محصولات و در یک کلام بهبود شرایط برای رقابت‌پذیری صنایع در عرصه بین‌المللی می‌شود.
چالش‌ها و موانع هوشمندسازی
ایزدیار مقاومت نیروهای انسانی در برابر تغییر را یکی از چالش‌های بسیار مهم دانست و در این باره گفت: از مدیران رده بالا و میانی سازمان‌ها گرفته تا کارگران، مهندسان و نیروهای بدنه صنایع ممکن است به علت نگرانی از عدم قطعیت بهبود فرایندها، ابهام در چگونگی تغییر و تحول در اجرای رویه‌ها، از دست دادن شغل و بطور کلی ترس از مجموعه تغییراتی که با این تحول همراه است، از انجام تطابق‌های لازم برای هوشمندسازی فرایندها و فناوری‌های نوپدید خودداری کنند.
وی از «محدودیت منابع مالی و انسانی» بعنوان چالش دوم تحول دیجیتال صنعتی یاد کرد و ابراز داشت: پیاده‌سازی تحول دیجیتال و هوشمندسازی نیازمند سرمایه‌گذاری قابل توجه در زمینه آی‌تی و زیرساخت‌های مرتبط با آن است. همچنین، نیاز به منابع انسانی ماهر در زمینه فناوری و تحول دیجیتال نیز نکته حائز اهمیتی است. در صورت عدم تأمین منابع مالی و انسانی کافی، پیاده‌سازی تحول دیجیتال با مشکل مواجه می‌شود.
ایزدیار، همچنین چالش «حجم زیاد داده‌ها» را بسیار جدی دانست و در این باره تصریح کرد: با هوشمندسازی صنعت، حجم اطلاعات تولید شده و به اشتراک‌گذاری آن در سرورها افزایش می‌یابد. به همین دلیل صنایع بزرگ باید به فکر مرکز داده‌هایی هرچند کوچک اما اختصاصی باشند که در این صورت ضریب امنیت داده‌ها هم بالاتر می‌رود.
ایزدیار در پایان تاکید کرد: تغییر، نیازمند مدیران با اراده و پیشرو است. انعطاف‌پذیری در مواجهه با چالش‌های فنی و تغییر فرهنگ سازمانی، از جمله عواملی است که می‌توانند در کاهش موانع پیاده‌سازی هوشمندسازی مؤثر باشند. آنچه در این مسیر نقش تعیین‌کننده‌‌ای دارد همکاری با یک اپراتور هوشمندسازی صنعتی است که بتواند در قامت یک شریک راهبردی، صنایع را همراهی کند و برای موانع راهکارهای مشخص و از پیش تعیین‌شده‌ای داشته باشد.
