در حوادثی مانند انفجار مرگباری که ششم اردیبهشت 1404 در بندر شهید رجایی بندرعباس رخ داد چنانچه پارامترهای قابل اندازه‌گیری برای تشخیص و شناسایی خطرات احتمالی وجود داشته باشد، مدیریت هوشمند بحران می‌تواند به کاهش خسارت‌های جانی و مالی رخداد کمک شایانی کند. در مواردی مانند این حادثه یا حادثه انفجار در معدن معدنجوی طبس، فناوری‌های اینترنت اشیا (به منزله چشم‌ها و گوش‌های همیشه بیدار) و هوش مصنوعی (به مثابه مغز متفکر) می‌توانند نقش پررنگی در شناسایی مخاطرات پیش از وقوع حادثه داشته باشد. این فناوری‌ها هشدارهای لازم را اعلام و برنامه عملیاتی متناسب با مدیریت و کنترل مخاطرات را در کوتاه‌ترین زمان ممکن ارائه می‌کنند. به این ترتیب عملیات امدادرسانی تسریع می‌شود و بطور چشمگیری باعث کاهش خسارات می‌شوند.
راهکار فناوری اینترنت اشیا
برای مثال چنانچه در حادثه بندر شهید رجایی دلیل انفجار بالارفتن بیش از اندازه دما و فشار در کانتینر یا مخزن مواد قابل انفجار و اشتعال باشد به کمک فناوری اینترنت اشیا امکان پایش برخط دما، رطوبت و فشار محیط داخلی و بیرونی این مخازن و یا کانتینرها وجود دارد و یا اگر حادثه ناشی از نشت گازهای خطرناک و اشتعال‌زا باشد، امکان تشخیص و سنجش برخط غلظت این گازها در محیط، با کمک حس‌گرهای متصل و اطلاع‌رسانی بموقع آنها میسر است. زیرساخت اینترنت اشیا امکان مداخله سریع و جلوگیری از تجمع مواد و رسیدن آنها به آستانه انفجار را بمنظور مدیریت هوشمند بحران فراهم می‌کند.
راهکارهای مرتبط با هوش مصنوعی
چنانچه این حادثه بر اثر رفتار خطرناک کارگران و کارکنان بندر و یا نقض پروتکل‌های ایمنی مثل روشن کردن آتش در محیط‌های ممنوعه و یا ورود غیرمجاز به مناطق ورود ممنوع باشد به کمک هوش مصنوعی و پردازش تصویر امکان تشخیص رفتارهای ناهنجار و هشدار در سطح مناطق ممنوع وجود دارد و یا اگر این حادثه بدلیل مشکل در دستگاه‌های تهویه و تجهیزات نگهداری باشد امروزه فناوری یادگیری ماشین برای پیش‌بینی و پیشگیری از خرابی تجهیزات ابزار بسیار کارآمدی بشمار می‌آید.
نقش پلتفرم‌های مدیریت هوشمند بحران
در زمینه مدیریت پس از حادثه نیز، برای گسترش میدان دید و مشاهده بهتر و دقیق‌تر ابعاد حادثه بمنظور تصمیم‌گیری‌های سریع و بهینه در حوادث اینچنینی، استفاده از فناوری‌های روز می‌تواند نقش حیاتی در مدیریت بحران و کاهش خسارات ایفا کند. بعنوان مثال برای اطلاع‌رسانی دقیق و سریع از راه پیامک، آژیرهای هوشمند و سیستم‌های صوتی یکپارچه و همچنین برای هماهنگی نیروهای امدادی، استفاده از پلتفرم‌های مدیریت هوشمند بحران مجهز به هوش مصنوعی و سیستم‌های اطلاعات مکانی (GIS) برای تحلیل و تجسم داده‌ها در راستای ارزیابی میزان خسارات، شناسایی نیازهای فوری و برنامه‌ریزی تخصیص منابع بسیار کارامد هستند.
نقش پهپادها در مدیریت هوشمند بحران
پهپادهای مجهز به دوربین‌های حرارتی و تصویربرداری برای ارزیابی سریع وسعت حادثه، شناسایی نقاط خطرناک و جست‌وجوی مصدومان بکار می‌روند. همچنین از شبکه‌های ارتباطی پایدار مانند شبکه‌های بی‌سیم مقاوم و مستقل از زیرساخت‌های عمومی برای حفظ ارتباط بین تیم‌های مختلف در شرایط بحرانی استفاده می‌شود. این نوع شبکه‌ها نیز از دیگر ابزارهای فناورانه و کاربردی در مدیریت هوشمند بحران هستند.
کارکرد همزادهای دیجیتالی
در سطحی بالاتر می‌توانیم همزادهای دیجیتالی از بنادر را توسعه دهیم. آنها نمونه‌ها‌ی مجازی برآمده از داده‌های واقعی و برخط جمع‌آوری شده از سطح بندر با تحلیل‌های هوشمند و تجسم سه بعدی هستند. به کمک همین همزادهای دیجیتالی می‌توانیم شبیه‌سازی انواع خطرها را بارها طراحی، اجرا و ارزیابی کنیم. این اقدام با هدف افزایش آگاهی و آشنایی با شیوه‌های بهینه مقابله با خطرات و مدیریت هوشمند بحران، لازم است انجام شود.
اهمیت سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های دیجیتالی ایمنی
بدون اطلاع دقیق از علت حادثه نمی‌توانیم با قطعیت بگوییم که فناوری‌های دیجیتالی می‌توانستند از وقوع حادثه انفجار بندر شهید رجایی جلوگیری کنند. با این حال می‌توانیم استدلال کنیم که پیاده‌سازی یکپارچه سیستم‌های هوشمند مبتنی بر اینترنت اشیا، هوش‌مصنوعی، نظارت تصویری پیشرفته و سایر فناوری‌های دیجیتالی می‌توانست سطح ایمنی را در بندر ارتقای قابل توجهی دهد. چنین زیرساخت‌هایی احتمال وقوع چنین حوادثی را قطعا پایین می‌آورد. همچنین در صورت وقوع حادثه، این فناوری‌ها امکان مدیریت هوشمند بحران، هماهنگی نیروهای امدادی، ارزیابی دقیق خسارات و کاهش تلفات و خسارات را فراهم می‌کنند. بنابراین سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌های دیجیتالی ایمنی و مدیریت بحران برای تاسیسات حیاتی مانند بنادر، یک ضرورت اجتناب‌ناپذیر است.
این مقاله هشتم اردیبهشت 1404 در خبرآنلاین منتشر شد.
