نمونه‌هایی از فعالیت‌های انجام شده در حوزه حمل و نقل هوشمند در ایران عبارتند از:
- نصب ترددشمارها، دوربین‌های پلاک‌خوان، سیستم‌های کنترل سرعت وسایل نقلیه و ثبت خودکار تخلفات رانندگی مانند عبور از چراغ قرمز یا تردد خوروهای فاقد معاینه فنی
- بکارگیری سیستم‌های توزین در حال حرکت وسایل نقلیه
- استفاده از حسگرهایی در چراغ‌های راهنمایی برای کنترل هوشمند زمان‌بندی آنها بر اساس وضعیت ترافیکی تقاطع‌ها
- کنترل مکانیزه محدوده طرح ترافیک و پرداخت اینترنتی هزینه ورود به محدوده طرح و ثبت تخلفات مرتبط
- راه‌اندازی سیستم‌های پرداخت الکترونیکی و خودکار عوارض جاده‌ای
- ثبت خودکار و پرداخت اینترنتی عوارض پارک حاشیه‌ای
- استفاده از کارت‌بلیت‌های الکترونیکی وسایل نقلیه عمومی مانند مترو و اتوبوس
- راه‌اندازی تاکسی‌ها و خدمات حمل بار اینترنتی
- نصب تابلوهای پیام متغیر و ترافیک‌نما
- راه‌اندازی سیستم‌های اطلاع‌رسانی به مسافران اتوبوس و مترو
- اطلاع‌رسانی ترافیک شهرها، حمل و نقل عمومی و وضع جاده‌ها از طریق اپلیکیشن‌های مختلف
- مدیریت ناوگان بار
- ثبت تخلف متحرک یا خودرویی
- مدیریت پارکینگ حاشیه‌ای خیابان‌ها
- مدیریت و شناسایی خودروهای دستوردار یا تحت تعقیب
البته بگفته صاحبنظران همچنان کاستی‌هایی در این زمینه به چشم می‌خورد که با غلبه بر آنها کشور ما خواهد توانست با سرعت بیشتری در مسیر هوشمندسازی حمل و نقل گام بردارد.
چالش‌های حمل و نقل هوشمند در ایران
در تمامی نقاط جهان از جمله کشور ما سرمایه‌گذاری و تداوم تامین بودجه برای سیستم‌های حمل و نقل هوشمند از ضروریات راه‌اندازی این سیستم‌ها به شمار می‌رود. در کنار تهیه تجهیزات که در ایران انجام می‌شود، باید سازگاری و یکپارچه‌سازی سیستم‌های حمل و نقل هوشمند در ایران بیشتر مورد توجه قرار بگیرد تا از ظرفیت‌های کامل این سیستم‌ها بهره‌برداری شود.
همچنین برنامه‌ریزی دقیق و تدوین خط مشی کلان در حوزه حمل و نقل از پراکنده‌کاری، تداخل وظایف و موازی‌کاری که از آفات هوشمندسازی حمل و نقل هستند جلوگیری می‌کند.
در کشورمان در موارد متعددی به نگهداری و تعمیرات تجهیزات فعلی توجه نشده یا منابع مالی آن فراهم نشده است بنابراین عملا از حداکثر کارآیی سیستم‌های موجود بهره‌برداری نشده است. مسلما دانش، توجه و بودجه کافی برای نگهداری و تعمیرات تجهیزات حمل و نقل هوشمند برای رسیدن به نتایج مطلوب ضروری است.
گاهی مسایل فرهنگی باعث اختلال در بهره‌برداری موفق از آی‌تی‌اس می‌شوند. مثلا در نقاط مختلف کشور موارد متعددی از رفتارهایی مانند شکستن دوربین‌ها یا پوشاندن پلاک خودرو از سوی رانندگان متخلف مشاهده می‌شود که علاوه بر مقابله قانونی با این نوع تخلفات، در درازمدت با فعالیت‌های آموزشی و فرهنگسازی باید بر آن غلبه کرد. البته در مواردی مثل سرقت دوربین‌های ثبت تخطی از سرعت مجاز در کشور تمهیداتی چون قرار دادن دوربین‌ها در محفظه‌‌های مخصوص نیز راهگشا بوده است.
بجز موارد ذکر شده از چالش‌های پیاده‌سازی سیستم‌های حمل و نقل هوشمند در کشور می‌توان به موارد زیر نیز اشاره کرد:
- در سیاست‌های تدوین شده برای راه‌اندازی سیستم های حمل و نقل هوشمند باید از مشارکت بخش خصوصی در این حوزه حمایت شود و عرضه‌کنندگان سیستم‌ها و تجهیزات حمل و نقل هوشمند و کسب و کارهای مرتبط مورد حمایت نهادهای مسئول قرار بگیرند.
- رویه‌ای برای انتخاب عرضه‌کنندگان تجهیزات و سیستم‌ها در پیش گرفته شود که به گزینش بهترین محصولات از نظر کیفیت و قیمت منجر شود.
- رشد و شناسایی مهارت‌ها و دانش‌های تخصصی لازم و به کار گرفتن افراد توانمند در پروژه‌های پیاده‌سازی آی‌تی‌اس نیز از ضروریات توسعه این سیستم‌ها در کشور است.
- بخش‌هایی در حوزه حمل و نقل هوشمند وجود دارند که در کشورمان به آنها پرداخته نشده و از پتانسیل رشد بالایی برخوردار هستند. توجه به آنها مزایایی را برای حمل و نقل کشور به همراه خواهد داشت.
- دگرگونی مداوم رویه‌ها با تغییر مدیران عموما از مشکلات پیاده‌سازی پروژه‌های طولانی مدت در کشور است.
تاثیر هوشمندسازی بر نظام حمل و نقل کشور
مطابق آمار مرکز کنترل ترافیک تهران، تا سال 1399 تعداد 244 دستگاه دوربین ثبت تخلف عبور از چراغ قرمز، 411 دستگاه ثبت تخلف سرعت در بزرگراهها و 70 تابلو متغیر خبری (پیام متغیر) در شهر تهران نصب و راه‌اندازی شده بود. 498 معبر به تجهیزات کنترل مکانیزه محدوده طرح ترافیک و زوج و فرد مجهز شده بودند و از 522 تقاطع متصل به سیستم کنترل مرکزی در این شهر بهره‌برداری شده بود.
در بحث حمل و نقل هوشمند در ایران، در شهر تهران با وجود افزایش تعداد خودروها و مقدار تردد، آمار تصادفات منجر به خسارت، جرح یا فوت سالیانه، عموما روندی کاهشی را نشان می‌دهد که بخشی از آن احتمالا به عملکرد تجهیزات راه‌اندازی شده هوشمند مانند سیستم‌های کنترل سرعت و ثبت تخلفات مربوط باشد. برای مثال تعداد سیستم‌های کنترل سرعت هوشمند در بزرگراه‌های شهر تهران از 275 دستگاه در سال 1393 به 411 دستگاه در سال 1399 رسیده است.
با توجه به اینکه طبق آمار شهر تهران، بیشترین تصادفات منجر به فوت در بزرگراهها رخ می‌دهند، این نکته قابل توجه است که تعداد فوت شدگان تصادفات رانندگی شهر تهران از 733 نفر در سال 1393 به 583 نفر در سال 1399 کاهش یافته است. این در حالی است که تعداد سفرهای سواره روزانه در این شهر بین سال‌های 1393 تا 1399 از 18 میلیون به 19.4 میلیون سفر افزایش داشته است. البته تحلیل‌های علمی و دقیق‌تر با در نظر گرفتن کلیه عوامل اثرگذار می‌تواند نقش سیستم‌های حمل و نقل هوشمند را در این زمینه بطور مجزا و دقیق مشخص کند.
با نگاهی گذرا به نظر می‌رسد کشورمان دست کم تا حدی از مزایا و پیامدهای مثبت استفاده از تجهیزات هوشمند حمل و نقل بهره برده باشد.
