«وﻗﺘﯽ دﯾﮕﺮان ﺗﺮﻣﺰ ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ، من پدال گاز را بیشتر ﻓﺸﺎر می‌دﻫﻢ.» این جمله معروفی است از مایکل شوماخر، قهرمان افسانه‌ای دنیای اتومبیل‌رانی. این اتفاقی که برای بسیاری از شرکت‌های حوزه فناوری در دوران همه‌گیری کرونا افتاد از همین جنس بود. نگاهی به تحولات پس از بحران همه‌گیری کووید-19 نشان می‌دهد، ترندهای فناوری در بحران، نقشی اساسی در شکل‌دهی و کمک به کسبوکارها دارند؛ بویژه مواقعی که با بحران‌هایی همه‌گیر و فرامرزی روبرو می‌شویم. ترندهای فناوری در بحران، با ارائه ابزارها، راهکارها و راهبرد‌هایی برای گذر از چالش‌ها، افزون بر کمک به حفظ فرایندهای کاری کسبوکارها، حتی زمینه‌ساز پیشرفت کسبوکارها در کشاکش تنش‌ها می‌شوند. چنین روندهایی از تسهیل دورکاری گرفته تا برقراری شیوه‌های نوآورانه تعامل با مشتری، در ایجاد انعطاف‌پذیری و سازگاری برای بسیاری از مشاغل، کارنامه‌ای موفق دارند.
رویکرد جهش در بحران
در طول همه‌گیری کووید-19، بدلیل برقراری شرایط قرنطینه یا اقدامات مرتبط با فاصله‌گذاری اجتماعی در بسیاری از کشورها و از جمله در ایران، دورکاری به یک ضرورت برای ادامه کار بسیاری از مشاغل تبدیل شد. بکارگیری فناوری‌هایی مانند ابزارهای ویدئوکنفرانس در قالب پلتفرم‌هایی چون Zoom، رواج استفاده از پلتفرم‌های مدیریت همکاری مانند Microsoft Teams و Slack در جهان و نمونه‌های مشابه داخلی در کنار ابزارهای بهبود بهره‌وری مبتنی بر ابر مانند Google Workspace، کسبوکارها را قادر کرد تا در سریع‌ترین زمان ممکن بتوانند، تغییر شیوه انجام فرایندهای کاری خود را بر مبنای دورکاری کارکنان ممکن کنند، به این ترتیب در دوران قرنطینه‌های بین‌المللی ناشی از کرونا که به شکست بسیاری از کسبوکارها انجامید، شرکت‌هایی مانند Slack Technologies و Zoom Communications رشد تصاعدی را تجربه کردند. علت این رشد هم چیزی نبود جز ویژگی ذاتی پلتفرم‌های آنها که برای همکاری و ارتباطات بی‌وقفه از راه دور طراحی شده بود.
توسعه تجارت الکترونیک
تجارت الکترونیک در طول همه‌گیری کرونا شاهد افزایش قابل توجهی بود. کسب‌وکارهایی که حضور آنلاین قوی‌تری داشتند و گزینه‌های انعطاف‌پذیری در تحویل کالا و خدمات داشتند، در کوران بحران کرونا رونق گرفتند. شرکت آمازون که پیش از همه‌گیری کرونا نیز غول مسلط دنیای تجارت الکترونیک بود، در سال‌های 2020 تا 2022 رشد فزاینده تقاضا برای کالاها و خدمات ضروری را گزارش کرد و از شبکه لجستیک و توزیع پیشرفته خود برای رفع نیازهای مشتریان بهره برد. «شاپیفای» نیز که یک پلتفرم تجارت الکترونیک چندملیتی کانادایی است توانست به داد کسب‌وکارهای کوچک و متوسط متعددی برسد و آنها را قادر به عبور سریع از فرایند تحول دیجیتال کند تا ابزارهایی برای ایجاد و مدیریت موثر فروشگاه‌های آنلاین خود داشته باشند.
در ایران، پلتفرم‌های فروشگاه‌های اینترنتی در بحران کرونا مقیاس‌پذیر شدند و با استخدام نیروهای بیشتر ضمن توسعه نیروی انسانی خود، به بسیاری از کسب‌وکارهای محلی کمک کردند تا در اوج همه‌گیری کرونا قادر به ارائه محصولات و خدمات خود به مشتریان باشند. شاخص‌ترین فروشگاه اینترنتی ایرانی در گزارش سالیانه فعالیت‌های خود در سال 99 اعلام کرد: «ســـهم خرده‌فروشـــی آنلاین در ایران در ســـال ۹۹ با رشـــد ۶۰ درصدی همراه بود و از ۲ درصد ســـال ۹۸ بـــه ۳٫۲ درصد افزایـــش یافت. این روند صعودی افزون بر آنکه رشـــد و توســـعه طبیعی و تدریجـــی خرده‌فروشـــی آنلاین را نشـــان می‌دهد، تحت تأثیر شـــیوع ویروس کرونا و گســـترش خریـــد و فروش اینترنتی نیز بوده اســـت.»
تحول صنعت سلامت بعنوان یکی از ترندهای فناوری در بحران
بخش مراقبت‌های بهداشتی و خدمات درمانی در بحران کرونا شاهد پذیرش سریع راهکار تله‌مدسین یا پزشکی از راه دور از سوی مردم بود. در آن دوران شرکت‌هایی مانند Teladoc Health و Amwell خدمات درمانی از راه دور را ارائه کردند تا پزشکان متخصص، جدا از اینکه در چه شهر و کشوری یا حتی در خانه یا بیمارستان هستند، بتوانند بسیاری از بیماران خود را مجازی ویزیت کنند. چنین خدماتی در ایران نیز از سوی پلتفرم‌هایی حوزه سلامت ارائه شد. به این ترتیب امکان قرارگیری بسیاری از مردم در معرض انتقال ویروس کرونا به حداقل رسید، جان بسیاری از افراد دارای بیماری‌های زمینه‌ای که ممکن بود با مراجعه به مراکز درمانی به کووید-19 مبتلا شوند، حفظ شد و در سوی مقابل تداوم ارائه خدمات درمانی به بیماران به شکل مجازی تضمین شد. برخی از چنین پلتفرم‌هایی توانستند با یکپارچه‌سازی امکان برقراری ویزیت‌های ویدئویی بیماران، ثبت سوابق الکترونیکی سلامت آنها در مراکز داده و بکارگیری فناوری‌های نظارت تصویری از راه دور، ضمن تسهیل ارائه مراقبت‌های بهداشتی، جمع‌آوری داده‌ها و امکان تحلیل آنها را در بستری یکپارچه مهیا کنند تا سطح نوینی برای ارائه خدمات درمانی کارامد در جهان ایجاد شود.
نقش توسعه‌بخش فناوری‌های نوپدید
فناوری‌هایی چون هوش مصنوعی و یادگیری ماشین از روندهای مهم توسعه فناوری‌های نوپدید در سال‌های اخیر، نقش مهمی در تجزیه و تحلیل داده‌ها، پیش‌بینی روندهای پیش‌ِرو و بهینه‌سازی عملیات دارند. کسب‌وکارهایی مانند نتفلیکس از الگوریتم‌های هوش مصنوعی برای پیشنهاد محتوای ویدئویی، متناسب با علاقه‌مندی‌های کاربران استفاده می‌کنند که منجر به افزایش تعامل می‌شوند. چت‌بات‌های مبتنی بر هوش مصنوعی در حوزه سلامت، مانند نمونه‌هایی که در شرکت‌هایی مانند Ada Health و Conversica توسعه داده شده‌اند، امکان پشتیبانی از مشتری و انتشار اطلاعات را فراهم می‌کنند. چنین ربات‌هایی حتی با وجود افزایش چشمگیر تقاضا در زمان بحران، قادر به پاسخگویی موثر به پرسش‌های کاربران در حوزه سلامت هستند و این نکته بسیار مهمی در مدیریت بحران‌های بزرگ است.
بحران کرونا کمک کرد تا صنعت سرگرمی بسوی خدمات استریم گرایش پیدا کند؛ زیرا مردم خیلی بیشتر از گذشته به دنبال گزینه‌های سرگرمی در خانه بودند. Netflix، Disney+ و Hulu از این روند استفاده کردند و مجموعه وسیعی از محتوای ویدئویی قابل دسترس برای نمایش در دستگاه‌های مختلف را ارائه کردند. در ایران رشد مشابهی برای پلتفرم‌های آنلاین نمایش خانگی رقم خورد. نکته مهم در موفقیت چنین پلتفرم‌هایی این بود که در اوج نیاز مردم به استفاده از پلتفرم‌های سرگرمی در خانه، از هوش مصنوعی برای شخصی‌سازی پیشنهادهای فیلم استفاده کردند و با ارتقای چشمگیر بهبود تجربه کاربری، موجب جذب حداکثری و حفظ مشترکان خود در پایان همه‌گیری کووید-19 شدند.
تغییر رویه‌ها در کسب‌وکارهای سنتی بواسطه ترندهای فناوری در بحران
بروز اختلال‌های گاه‌و‌بیگاه در زنجیره تامین شرکت‌ها بدلیل مقررات قرنطینه، موجب پذیرش فناوری‌هایی مانند بلاکچین برای افزایش شفافیت و قابلیت ردیابی کالاها در میان کنشگران حوزه بازرگانی و حمل‌ونقل شد. برای نمونه پلتفرمFood Trust IBM از فناوری بلاکچین برای ردیابی محصولات غذایی، اطمینان از اصالت و کاهش ضایعات مواد غذایی استفاده کرد. شرکت‌هایی مانند والمارت نیز بلاکچین را در زنجیره تامین خود پیاده‌سازی کردند و کارایی و امکان پایش لحظه به لحظه محموله‌ها را در سراسر شبکه ترابری خود افزایش دادند.
در بخش مالی، با دشوارشدن فعالیت‌های حضوری در شعبه‌های بانک، شرکت‌های فعال در حوزه فناوری مالی (فین‌تک) رشد قابل توجهی را تجربه کردند. پلتفرم‌های پرداخت دیجیتالی مانند پی‌پال و اسکوئر، تراکنش‌های بدون تماس را تسهیل و به افزایش تقاضا برای روش‌های پرداخت بدون لمس کمک کردند. این اتفاق را در ایران هم با افزایش اقبال به استفاده از پلتفرم‌هایی این حوزه شاهد بودیم.
بخش آموزش در اوج قرنطینه و تعطیلی مراکز آموزشی نسبت به پذیرش کارایی پلتفرم‌های یادگیری آنلاین روی خوش نشان داد و تحول دیجیتال را در سریع‌ترین شکل ممکن پیاده‌سازی کرد. شرکت‌های فعال در حوزه فناوری آموزشی مانند Coursera و Udemy مجموعه‌ای از دوره‌ها و مواد آموزشی را ارائه می‌کنند که به دانش‌آموزان و متخصصان این امکان را می‌دهند تا مهارت‌های خود را از هر نقطه‌ای در سراسر جهان به‌روز کنند. این پلتفرم‌ها با بهره‌گیری از هوش مصنوعی موجب بهبود تجربیات یادگیری شخصی و ارزیابی‌های تطبیقی برای کاربران خود شدند. مشابه این پلتفرم‌ها در ایران هم رشد و توسعه چشمگیری را در دوران کرونا تجربه کردند.
در صنایع مختلف، گرایش به اتوماسیون و رباتیک موجب شهرت صنایع استفاده کننده از آنها شد. آنها با کاهش وابستگی به نیروی انسانی، تداوم کسب و کار خود را در مدت قرنطینه و ادامه بحران کرونا تضمین کردند. شرکت‌های مشهوری مانند بوستون داینامیکس، ربات‌های مختلفی را برای انجام کارهایی در زمینه مراقبت‌های بهداشتی و عملیات انبارگردانی توسعه دادند. افزون بر این، بکارگیری اتوماسیون در فرایندهای تولید، تدارکات و خدمات مشتری، موجب بهبود کارایی کاهش هزینه‌های عملیاتی برای کسب‌وکارهای مختلف شد.
تحول در حوزه امنیت سایبری
همزمان با روآوردن مردم و کسبوکارها به دورکاری و فناوری‌های آنلاین، امنیت و تهدیدهای سایبری اهمیتی مضاعف یافت. شرکت‌ها برای محافظت از داده‌های حساس کسب‌وکار خود و پیشگیری از حملات سایبری، در زمینه بکارگیری راهکارهای امنیت سایبری سرمایه‌گذاری قابل توجهی انجام دادند. شرکت‌های فعال در حوزه امنیت سایبری مانند CrowdStrike و Palo Alto Networks راهکارهایی نیرومند برای محافظت از کسبوکارها در برابر تهدیدهای روزافزون هکرها ارائه کردند. در ایران لزوم اخذ گواهینامه افتا (مخفف امنیت فضای تولید و تبادل اطلاعات) در دوران همه‌گیری کرونا الزامی شد؛ سندی که از سوی مرکز مدیریت راهبردی وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات، نهاد ریاست جمهوری و سازمان فناوری اطلاعات برای سازمان‌های متقاضی صادر می‌شود و اخذ آن برای برخی نهادهای دولتی الزامی است.
شتاب‌گرفتن تحول دیجیتال بعنوان یکی از ترندهای فناوری در بحران
می‌بینیم که بحران کرونا با تمام تلخی‌هایش، موجب شتابگیری بی‌سابقه تحول دیجیتال در عرصه‌های گوناگون اجتماعی شد. همچنین می‌بینیم ترندهای فناوری در بحران هایی مانند همه‌گیری کووید-19 برای حمایت از کسبوکارها تا چه اندازه می‌تواند مؤثر واقع شود. مرور عملکرد نمونه‌هایی از کسب‌وکارهای موفق که از روندهای فناوری بهره می‌گیرند، نشان می‌دهد که چگونه رو آوردن به فناوری، موجب سازگاری، کارایی و نوآوری هر چه بیشتر کسبوکارها می‌شود و به سازمان‌ها اجازه می‌دهد نه تنها در شرایط چالش‌برانگیز بقای خود را حفظ کنند، بلکه همچنان به رشد خود ادامه دهند.
در این زمینه، تمرکز بر پذیرش پیشرفت‌های فناورانه و یکپارچه‌سازی آنها با رویه‌های سنتی، همچنان برای کسب‌وکارهایی حیاتی است که در اندیشه گذار از بحران‌های غیر قابل پیش‌بینی و ایجاد انعطاف‌پذیری در چشم‌اندازی پویا برای رشد و توسعه هستند.
منتشر شده در هشتم بهمن 1402 در ماهنامه پیوست
