مزایا و معایب حمل و نقل هوشمند

در مسیر پیاده‌سازی سیستم‌های حمل و نقل هوشمند و بهره‌برداری از آنها چالش‌هایی وجود دارد که از تجربه‌های متعدد در نقاط مختلف دنیا به دست آمده است. بررسی مزایا و معایب حمل و نقل هوشمند و توجه به این چالش‌ها می‌تواند برای تمام شهرهایی که قصد هوشمندسازی حمل و نقل خود و بهره‌برداری بیشتر از سیستم‌های هوشمند را برای این منظور دارند مفید باشد. یکی از اقدامات مهم آگاه‌کردن ذی‌نفعان از نیازهای جدید این حوزه است.  

مزایای استفاده از سیستم‌های حمل و نقل هوشمند

در جریان بررسی مزایا و معایب حمل و نقل هوشمند، مزایای آن را می‌توان به چهار دسته تقسیم کرد:

جمع‌آوری اطلاعات

انبوه داده‌های بدست آمده از تردد وسایل نقلیه می‌تواند به مدیریت هر چه بهتر و روان‌تر حمل و نقل در محورهای مواصلاتی کمک کند و موجب کاهش مصرف سوخت، استهلاک خودروها و صرفه‌جویی در زمان تلف شده شهروندان در ترافیک شود.

بهبود کارایی حمل و نقل، جابجایی آسان‌تر و بهتر

با جمع‌آوری و تحلیل داده‌ها، سیستم حمل و نقل کارآمدتر می‌شود و مدیریت آن بهتر و آسان‌تر انجام خواهد شد. فناوری‌های خودکار به مسئولان امکان کنترل و پایش شبکه جاده‌ای، جریان ترافیک، سرعت خودروها، فضای پارک خودرو و مانند آن را بطور منسجم می‌دهند. با استفاده از این سیستم‌ها مشکلات یا نیازهای مربوط به حمل و نقل در لحظه شناسایی می‌شود، بنابراین مسئولان می‌توانند آنها را در اسرع وقت برطرف کنند. با کنترل و مدیریت بهتر وسایل نقلیه تجاری، حمل و نقل کالاها نیز بهبود می‌یابد.

ایمنی بیشتر

سامانه‌های حمل و نقل هوشمند به یاری فناوری‌های نوینی مانند اینترنت اشیا، بینایی رایانه‌ای و یادگیری ماشین توان یکپارچه‌سازی کاربران، زیرساخت و وسایل نقلیه را در بستری واحد دارند که مسئولان مدیریت حمل و نقل را قادر می‌سازد در لحظه تحول رویدادهای ترافیکی و سوانح را پایش کنند و بلافاصله واکنش‌های لازم را نشان دهند. سیستم‌های حمل و نقل هوشمند هشدارهایی را به رانندگان می‌دهند تا سرعت خود را کم کنند یا مسیرشان را تغییر دهند، که از ازدحام جلوگیری می‌کند و جلو وقوع سوانح را نیز می‌گیرد.

کمک به حمل و نقل پایدار و حفظ محیط زیست

سیستم‌های حمل‌ و نقل هوشمند می‌کوشند حمل و نقل پایدار را در شهرها برقرار کنند. این سیستم‌ها به استفاده بهتر از منابع منجر می‌شوند. ساخت خیابان‌ها، بزرگراه‌ها و جاده‌های بیشتر به عنوان تنها روش پاسخگویی به تعداد روزافزون وسایل نقلیه رویه‌ای پایدار و قابل تداوم نیست و لازم است از معابر موجود به نحوی بهینه استفاده شود. تکنولوژی های حمل و نقل هوشمند کمک می‌کنند خدمات حمل و نقل عمومی سر وقت و با کیفیت مطلوب ارائه شود و به همین دلیل افراد به استفاده از حمل و نقل عمومی تشویق ‌شوند. به این ترتیب انتشار گازهای گلخانه‌ای و همین‌طور مقدار آلاینده‌های دیگر هوا کاهش می‌یابد یعنی آلودگی هوا و تاثیرات منفی زیست محیطی تردد خودروها کمتر می‌شود. کاهش ازدحام در شهرها به دلیل مدیریت بهتر ترافیک و سوانح نیز اثر مشابهی دارد. کاهش مصرف سوخت و کاهش آلودگی صوتی نیز از مزایای دیگر استفاده از سیستم‌ها ‌در زمینه ایجاد محیط زندگی سالم برای افراد جامعه است. تمام مزایای اشاره شده در بالا به کاهش هزینه‌ها و همچنین بهبود کیفیت زندگی در شهرها می‌انجامد.  

معایب و کاستی‌های سیستم‌های حمل و نقل هوشمند

در بحث بررسی مزایا و معایب حمل و نقل هوشمند، در کنار مزایای فراوانی که سیستم‌‌های حمل و نقل هوشمند یا آی‌تی‌اس (ITS) برای شهرها به ارمغان می‌آورند، معایب و کاستی‌هایی نیز دارند. مسئله امنیت سایبری و حفاظت از داده‌های افراد یکی از این مسائل است. نگرانی‌هایی از بابت حمله‌های سایبری مجرمان یا کشورهای متخاصم به سامانه ‌های هوشمند حمل‌ و نقل وجود دارد. چنین حمله‌ای ممکن است به از کار افتادن سیستم‌ها و فلج شدن حمل و نقل شهرها منجر شود، خسارات مالی فراوانی به بار بیاورد، باعث از دست رفتن داده‌های مهم شود یا زمینه سوءاستفاده سارقان و کلاهبرداران را از داده‌ها فراهم کند. البته بکار بردن روش‌های امنیتی مانند به‌روزرسانی سیستم‌ها، انجام تست نفوذپذیری، رمزگذاری داده‌ها و پایش امنیتی سیستم‌ها خطر چنین حوادثی را به میزان چشمگیری کاهش می‌دهد. اشاره به این نکته حائز اهمیت است که حملات تروریستی و مجرمانه که شبکه حمل و نقل را هدف قرار بدهند همواره وجود داشته‌اند و مختص سیستم‌های هوشمند نیستند. با فراگیر شدن سیستم‌های حمل و نقل هوشمند حملات فیزیکی حتی دشوارتر نیز خواهند شد اما در مقابل مسئله آسیب‌پذیری سایبری مطرح می‌شود که چنانکه گفته شد باید با تمهیدات امنیت سایبری با این خطر مقابله کرد. در بحث مزایا و معایب مزایا و معایب حمل و نقل هوشمند، نگرانی دیگر از بابت استفاده نادرست از داده‌های جمع‌آوری شده و موضوع حریم خصوصی شهروندان است. چشم‌انداز شهرهای هوشمند آینده که در آنها تلفن همراه رانندگان و مسافران به طور خودکار با برخی تجهیزات حمل و نقل هوشمند شهری در ارتباط هستند یا داده‌هایی از موقعیت هر لحظه خودروها جمع‌آوری می‌شود نگرانی‌هایی را از بابت نوع استفاده از این داده‌ها و البته همان‌طور که گفته شد، مسئله حفاظت از آنها وجود می‌آورد. البته بسیاری از داده‌های جمع‌آوری شده مثلا برای عملکرد خودروهای خودران «ناشناس» می‌مانند و هویت اشخاص و خودروها را برملا نمی‌کنند، اما در هر حال وضع قوانین دقیق درباره نوع استفاده از داده‌ها ممکن است تا حدی این نوع دغدغه‌ها را کاهش دهد. برخی نیز ابراز نگرانی کرده‌اند که با توجه به نیاز آی‌تی‌اس به بودجه و سرمایه‌گذاری، در هوشمندسازی حمل و نقل، عدالت میان شهرها و مناطق مختلف برقرار نشود و حمل و نقل هوشمند به شکاف طبقاتی در جامعه دامن بزند. توزیع عادلانه این سیستم‌ها در مناطق مختلف از نکاتی است که باید مورد توجه برنامه ریزان شهری قرار بگیرد. از چالش‌هایی که در زمینه تحقق رویای شهرهای هوشمند باید بر آن غلبه کرد موضوع تامین برق تجهیزات و سیستم‌های حمل و نقل هوشمند است. این موضوع به ویژه با گسترش کاربردهای سیستم‌های هوشمند در آینده نمایان خواهد شد. استفاده از سلول‌های خورشیدی یکی از روش‌های غلبه بر این مشکل است، اما به تنهایی کافی نخواهد بود و در نهایت تجهیزات حمل و نقل هوشمند عموما نیاز به استفاده از برق شهری دارند. در نهایت لازم به ذکر است که سیستم‌های حمل و نقل هوشمند با تمام مزایایی که به همراه دارند به تنهایی قادر به حل معجزه‌آسای مشکلات ترافیکی نیستند، به بیان دیگر این سیستم‌ها جایگزین انواع زیرساخت‌های دیگر یا سیاست‌گذاری‌های درست و شفاف نیستند و آنها فقط با تدوین خط ‌مشی‌های حساب شده و کارآمد و نیز نظم، هماهنگی و همکاری میان نهادهای گوناگون می‌توانند در حل مشکلات حمل و نقل تاثیرگذار و ثمربخش باشند.

تاثیرات زیست محیطی حمل و نقل هوشمند

بسیاری از کشورهای جهان برای رساندن مقدار خالص انتشار گازهای گلخانه‌ای مانند دی اکسید کربن به صفر توافق کرده‌اند. حمل و نقل عامل انتشار یک پنجم گاز دی‌اکسید کربن در جهان است و 60 درصد کل انتشار در اثر حمل و نقل، به جابجایی مسافران مربوط است. با مدیریت بهتر ترافیک می‌توان ازدحام و در نتیجه انتشار گازهای گلخانه‌ای، دیگر آلاینده‌های هوا و همچنین آلودگی صوتی را در نواحی شهری کاهش داد. به علاوه به میان آمدن گزینه‌های هوشمندتر حمل و نقل عمومی، احتمالا مسافران بیشتری را به استفاده از حمل و نقل عمومی ترغیب خواهد کرد، از جمله گزینه‌های حمل و نقل مبتنی بر منابع تجدیدپذیر.  

چگونگی راه‌اندازی سیستم‌های حمل و نقل هوشمند

به لحاظ اصولی آغاز کار راه‌اندازی سیستم‌های هوشمند باید شامل تدوین برنامه راهبردی در سطح شهر، منطقه یا کشور باشد. در تدوین این راهبرد باید نیازهای فعلی و آینده حمل و نقل با توجه به مشکلات حمل و نقل کشور بررسی و اولویت‌بندی شود، انواع کارکرد‌های موجود آی‌تی‌اس و زیرساخت‌های فنی مربوط به آنها شناسایی شود و قابلیت سیستم ‌های حمل‌ و نقل هوشمند در برآورده کردن نیازهای اقشار و سازمان‌های مختلف که از پیاده‌سازی این سیستم‌ها سود می‌برند ارزیابی شود. همچنین ترکیب سازمانی نهادها و منابع آنها بررسی و ملزومات معماری آی‌تی‌اس تعیین شود. پس از آن لازم است برنامه اجرایی پیاده‌سازی سیستم‌ها تهیه شود. این برنامه جزئیات اجرایی پروژه‌ها را در بر خواهد داشت. توافق‌های بین‌سازمانی باید انجام شوند و منابع مالی برای شروع کار تامین شوند. لازم است برنامه‌هایی برای پروژه‌های بعدی (میان مدت و درازمدت) نیز تعیین شود. ممکن است تمام تجهیزات و زیرساخت‌ها یکجا تهیه نشود و تهیه برخی سیستم‌ها و زیرساخت‌های آنها طبق برنامه راهبردی تدوین شده به زمانی در آینده و فازهای بعدی پروژه موکول شود. لازم به ذکر است که طولانی شدن روند خرید تجهیزات بعد از انتخاب مشخصات آنها ممکن است باعث قدیمی شدن فناوری تجهیزات انتخابی شود و این موضوع باید در برنامه‌ریزی‌ها مورد توجه قرار بگیرد. در کشورها معمولا تعیین چارچوب کار و تامین عمده سرمایه برای ایجاد زیرساخت‌ حمل و نقل هوشمند بر عهده دولت است اما در کنار آن از سرمایه‌گذاری بخش خصوصی در حوزه‌هایی که کاربردهای تجاری بیشتری دارد پشتیبانی می‌شود. در مجموع همکاری بخشی خصوصی و دولتی در راه‌اندازی چنین سیستم‌هایی با در نظر گرفتن مزایا و معایب حمل و نقل هوشمند سودمند است.