اکنون مهم‌ترین ترندها یا روندهای اصلی فناوری در حوزه نفت و گاز شامل چه مواردی است؟
در دنیای نفت و گاز، ترندها یا روندهای اصلی حوزه فناوری را اگر بخواهیم مثلا از نظر نشریه استارت‌آس اینسایتس بررسی کنیم، به ترتیب شامل این موارد می‌شود: اینترنت اشیا، هوش مصنوعی، تحلیل کلان‌داده، رباتیک، مدل‌سازی‌های سه‌بعدی و تجسم یا بصری‌سازی داده (visualization)، پردازش ابری، واقعیت افزوده، واقعیت مجازی، سامانه اجرای تولید، نگهداری پیشگیرانه و زنجیره بلوکی.
آیا مشخص است که چه تعداد شرکت در جهان روی این حوزه‌ها کار می‌کنند؟ فناپ زیرساخت در کدام حوزه‌ها محصول و راهکار ارائه کرده است؟
استارت‌آس اینسایتس می‌گوید 2086 استارتاپ فعال د رحوزه نفت و گاز تمرکزشان به ترتیب روی همین روندهای اصلی است که اشاره کردیم. ما در فناپ زیرساخت در حوزه اینترنت اشیا در دو رده افقی (هوریزنتالی) و کلاسی صنعتی محصول داریم. در زمینه هوش مصنوعی، آزمایشگاه زی‌لب (ZLab) را با تخصص‌های مختلف داریم که اکنون در حال بررسی مشکلات صنعت و ارائه راهکارهای فناورانه متناسب با هر مشکل برای رفع هر یک از آنهاست. هوش مصنوعی پهنه وسیعی دارد؛ قابلیتی است که در هر صنعت قابلیت پیاده‌سازی خاص خود را دارد. در بحث تجزیه و تحلیل کلان داده، محصول «پادیوت» فناپ زیرساخت از این فناوری ها بهره می‌برد و افزون بر این، بخش‌های مختلف گروه فناپ در این زمینه کار کرده‌اند. توسعه حوزه رباتیک و اتوماسیون نیز جزو برنامه‌های آتی ماست که در زمینه حمل و نقل و پیش رونده های صنعتی در شرف تاسیس و جذب نیرو است. در زمینه مدل‌سازی سه‌بعدی و تصویرپردازی بطور مفصل مشغول کاریم؛ بویژه آزمایشگاه زی‌لب و محصول همزاد دیجیتالی ما اساسا بر مبنای مصورسازی داده ها و پزدازش تصاویر کار می‌کنند. محصول پردازش ابری (ابر صنعتی) را هم در فناپ زیرساخت توسعه داده‌ایم و جزو محصولات کلیدی و پایه‌ای ماست. از آنجا که در حال توسعه مباحث مرتبط با متاورس و همزاد دیجیتالی هم هستیم، محصولات مرتبط با فناوری‌های واقعیت افزوده و واقعیت مجازی را نیز توسعه داده‌ایم که نمونه‌اش را سال گذشته در نمایشگاه معدن‌کاری دیجیتال 1401 نمایش داده شد. در حوزه سامانه اجرای تولید، محصول MES جزو محصولات موجود ما در دپارتمان ERP است و اکنون روی نسخه MOM آن در حال کار هستیم. در زمینه تعمیرات پیشگیرانه که به بحث‌های روتاری و کمپرسورهای صنعتی مربوط است در حال اجرای پروژه و در مرحله ارائه کمینه محصول پذیرفتنی (MPV) هستیم. در ارائه چنین محصولاتی آنچه مهم است این است که پایداری وضعیت را داشته باشیم و دستگاه در شرایط نرمال و همیشه در حال کار باشد. این که در شرایط مختلف بتوانیم؛ متوجه شویم چه موقع ممکن است احتمال بروز خرابی برای دستگاه مورد نظر ما پیش بیاید، نکته تعیین‌کننده‌ای است. حوزه بلاکچین اما در میان روندهای اصلی توسعه فناوری در بخش نفت و گاز، خارج از سرفصل‌های اصلی برنامه‌های فناپ زیرساخت است. اما همانطور که می‌بینید در میان حدود ده روند اصلی توسعه فناوری در بخش نفت و گاز که حدود 2086 استارتاپ در سطح جهان در این حوزه مشغول کارند، فناپ زیرساخت با ارائه محصولات و راهکارهای بومی اغلب آنها را پوشش داده است.
وضع بلوغ دیجیتال را در حوزه نفت و گاز نسبت به این روندها را چطور می‌بینید؟
طبق گزارش‌ها از لحاظ بلوغ دیجیتال، صنایع نفت و انرژی به خاطر بحث اتوماسیون مورد نیاز خودشان تمایل بیشتری به استفاده از فضا و سرویس‌های اینترنت اشیا دارند. اما در ایران به این معنا که بیاییم و خودمان را کامل کنیم و مبحث اتوماسیون از جنس اتوماسیون صنعتی با رویکرد انقلاب صنعتی سوم را بر اساس مفاهیم صنعت 4 باز طراحی کنیم تقریبا کاری نکرده‌ایم. خیلی از این کارها را امروزه اینترنت اشیا انجام می‌دهد. برای همین روی نقشه بلوغ فناوری استارت‌آس اینسایتس می‌بینیم که 22 درصد از گزارش هایتک فناوری که مرتبط به صنعت نفت و گاز است، متعلق به اینترنت اشیاست، 19 درصد متعلق به هوش مصنوعی و 13 درصد متعلق به کلان داده است.
وضعیت فناپ زیرساخت را اگر با شاخص‌های نهادهای تحقیقاتی و مشاوره‌ای شناخته‌شده‌ای نظیر گارتنر، مکنزی، دیلویت و … در حوزه صنعت4 در نظر بگیریم، اکنون در چه مرحله‌ای قرار دارید؟
نگاه گارتنر را وقتی درباره ورود به صنعت بارویکرد انقلاب صنعتی چهارم در صنعت نفت و گاز بررسی می‌کنیم، می‌بینیم در بحث تحول دیجیتال به دنبال مفهوم تحول کسب‌وکار است. گارتنر، فضای صنعت نفت و گاز را بر اساس سه شاخص تعریف می‌کند؛ نخست، بهینه‌سازی عملکرد در سطوح کسب‌وکار است؛ دوم ایجاد توانمندسازهای نوین در سطوح کسب‌وکار و سوم، توانمندسازی از مسیر بهره‌گیری از فناوری‌های پایه و بنیادی. از این منظر وضعیت فناپ زیرساخت در صنعت نفت و گاز را از نظر شاخص‌های گارتنر را وقتی بررسی می‌کنیم می‌بینیم که در بحث توانمندسازها در ده روند برتر، همه ابزارهای توانمندساز زیرساختی را برای ورود به صنعت در اختیار داریم. اما غیر از ابزارهای توانمندساز فناوری که اینها را اصطلاحا business enablers می‌دانند، از جنس فناوری نیز توانمندسازهایی داریم که اصطلاحا tech enablers نامیده می‌شوند. در این زمینه مسیرهای جدیدی را در فناپ زیرساخت شروع کرده‌ایم. واقعیت این است که صنعت به دنبال اثبات مفهوم (proof of concept) نیست، بلکه دنبال اثبات ارزش (proof of value) است. از این رو ما به دنیال این هستیم که معادل توانمندسازهای فناوری، توانمندسازهای کسبوکارها را هم جستجو کنیم. اینکه کدام فناوری‌ها می‌تواند کدام بخش‌های کسب‌وکار مورد نظر ما را به پیش ببرد مهم است. مثلا کارخانه‌ها سالیانه یک بازه زمانی را برای تعمیر و نگهداری (اورهال) تجهیزات در نظر می‌گیرند. اگر بتوانیم مکانیسم پیاده‌سازی فناوری‌ها را طوری تنظیم کنیم که به کمک اینترنت اشیا و هوش مصنوعی به خط تولید کمک کنیم که صرفا بخاطر اورهال فعالیتشان متوقف نشود، به این ترتیب موفق به اثبات ارزش شده‌ایم و به صنعت نشان داده‌ایم ارزش فناوری پیشنهادی ما چیست. این روالی است که ما در تعامل با صنعت در حوزه تحول دیجیتال مد نظر داریم. تحول دیجیتال یعنی اینکه مسائل صنعت را در قالب فناوری از مفاهیم مرتبط با بافتار صنعت 4 بتوانیم در زیرساخت‌ها و مدل‌های کسب‌وکار خود بطور مشهود ببینیم. به این ترتیب است که اهالی صنعت احساس می‌کنند ارزش‌آفرینی جدیدی در حوزه صنعت در حال رخ دادن است.
بهینه‌سازی عملکرد برای صنعت در جریان تحول دیجیتال چطور رخ می‌دهد؟
گزینه آخر بهینه‌سازی عملکرد است. صنعت وقتی احساس کند زیرساختش متحول شده است، توانمندسازها در سطح فناوری وارد شده‌اند و کسب و کار نیز متناسب با آن در حال تغییر و تحول است و شاخص‌ها نیز این مسئله را نشان می‌دهند، آن وقت است که تحول را می‌پذیرد. وقتی به بهینه‌سازی عملکرد نگاه می‌کنیم، باید ببینیم پیش و پس از این تحول چه تغییری در عملکرد فروش خدمات و محصولات ایجاد شده است یا در زمینه برندینگ و محبوبیت برند چه تأثیری ایجاد شده است. اینها بسته ای است که وقتی از منظر گارتنر به موضوع نگاه می‌کنیم می‌بینیم شرکتی مثل فناپ زیرساخت امروز در سطحی از بلوغ قرار دارد که بتواند به صنعت مشاوره در زمینه های چون برندینگ ، کسب و کار ، فنی و تحول بدهد.. ما تیم‌های مربوط و مشاوران قوی در اختیار داریم و از این نظر کاملا آماده هستیم.
از دیدگاه مکنزی چطور؟ اکنون فناپ زیرساخت در چه مرحله‌ای از توانمندی برای ایجاد تحول دیجیتال در صنعت کشور قرار دارد؟
مکنزی تحول دیجیتال صنعت نفت و گاز را در چهار حوزه می‌بیند که در اینجا نیز وقتی شاخص‌های مکنزی را با توانمندی‌های فناپ زیرساخت مقایسه می‌کنیم، می‌بینیم در شاخص «قدرتمندسازی از مباحث محاسباتی» یعنی اینکه چقدر می‌توانیم از حسگرها استفاده کنیم و یا چقدر قابلیت اینترنت اشیای ما قوی است و یا چقدر می‌توانیم بخش‌های مختلف را در جایی که هیچ داده‌ای تولید نمی‌شود بکار بگیریم و بتوانیم کاری کنیم که داده‌ها را دریافت و گردآوری کنیم، یا بتوانیم پلتفرم اینترنت اشیا یا پلتفرم ابر را برای صنعت ایجاد کنیم، همه اینها مواردی است که برای صنایع امروزی حائز اهمیت است. در اینجا نیز می‌بینیم در فناپ زیرساخت قادریم به این شاخص مورد نظر مکنزی برای صنایع نفت و گاز نیز پاسخ بدهیم.
در زمینه شاخص دوم مکنزی که بحثش برای صنعت از منظر تحلیلی و هوشمندی مهم است، جایی که بتوانید گزارش‌های آماری پیشرفته و سفارشی‌سازی شده و خاص را بدهید و از بحث هوش مصنوعی در این زمینه استفاده کنید موضوع مهمی است. ما در آزمایشگاه «زی‌لب» تمام تمرکزمان بر این است که به کمک هوش مصنوعی بتوانیم سامانه‌های گزارش‌گیری را ارائه کنیم که توصیه‌گر باشد. یک سری بات‌هایی را به صنعت ارائه کنیم که شرایطی شبیه به یک دستیار را داشته باشند و بتوانند تحلیل کنند و انواع و اقسام گزارش‌های مورد نیاز را ارائه کنند.
در بحث تعامل انسان و ماشین، ما حوزه‌های مختلف را می‌خواهیم به هم متصل کنیم. در حوزه کاری مثلا یک کارگر صنعتی با اتوماسیون قرار است تعامل داشته باشند. در معادن زیرزمینی بحث فناوری‌های واقعیت افزوده، واقعیت مجازی، کارگران متصل و … را به کار می‌گیریم. مورد آخر هم بحث مهندسی پیشرفته (advanced engineering) است که وقتی به چرخه تولید نگاه می‌کنیم، از ابتدا که بحث عملیات مهندسی و عملیات تولید و سپس به کنترل کیفیت می‌رسیم و در نهایت به بازخور گرفتن از سیستم می‌رسیم و بعد به بخش مهندسی کارخانه متصل می‌شود، همه واحدهای صنعتی این چرخه ها را دارند. یکی از جاهایی که نقش فناپ زیرساخت می‌تواند بسیار پررنگ باشد این است که ما در حال آماده‌سازی زیرساخت‌های devOps و ابزارهای کمک‌کننده به این چرخه هستیم تا از علوم رایانه‌ای در این چرخه ها استفاده شود و نگرش جدید و مورد نیاز مهندسی تولید، ایجاد شود. به این ترتیب محصولی ایجاد می‌شود که کارایی و ارزش‌آفرینی بیشتری داشته باشد که ما از آن با نام مهندسی پیوسته (continuous engineering) یاد می کنیم.
از نکات مورد اشاره شما این طور به نظر می‌رسد که شما در فناپ زیرساخت در حال ارائه خدمات، محصولات و راهکارهایی هستید که نسبت به سطح آمادگی صنعت برای پذیرش تحول دیجیتال بسیار جلوتر است. این شکاف میان شما به عنوان خدمات‌دهنده با جامعه مخاطب شما چطور قرار است پر بشود؟
بیبنید ما یک صنعت نفت و گاز داریم که تقسیم‌بندی‌های خاص خود را بعنوان بخش بالادست، میان‌دست و پایین‌دست دارد. بخش بالادست این صنعت شامل بخش مربوط به چاه‌های نفت و گاز و تجهیزات مربوط به استخراج از آنهاست. بخش میان‌دست شامل قسمت پالایش و فراوری و بخش پایین‌دست شامل شبکه توزیع است. برای فناپ زیرساخت این موضوع اهمیت دارد که بتواند توانمندی‌های فنی خود را به صنایع ارائه دهد و بگوید بطور بنیادی چه زیرساخت‌ها و دانش‌ها و پلتفرم‌ها و تصویرپردازی‌هایی را دارد و در واقع یک مرحله از فیلترهای اولیه عبور کرده است. شرکتی که می‌خواهد وارد صنعت شود باید از جنس دانش روز در بافتار صنعت 4 باشد و بتواند اثبات کند که راهکارهایش قابلیت حل مشکل صنایع با کاربری‌های ویژه را دارد. بقیه کار مشاور تخصصی آن حوزه است.
با این حساب آیا اکنون آمادگی و تمایلی در صنعت کشور نسبت به بکارگیری فناوری‌های نوین مرتبط با صنعت 4 می‌بینید؟
بله، قطعا می‌بینیم. شاید اگر ده سال پیش از بکارگیری این فناوری‌ها در صنایع صحبت می‌کردیم، شرایط تولید سنتی با بازاری سنتی برقرار بود و چه بسا استقبالی نمی‌شد. این در حالی است که امروز شرایط اقتصادی کشور، تحریم، مشکلات تجاری، تغییر مدل تولید در دنیا و … باعث شده است شیوه‌های سنتی پاسخگو نباشد. مگر اینکه برنامه تحول دیجیتال را ایجاد کنیم و ببینیم در لایه‌های مختلف صنعت چه مشکلاتی وجود دارد که حل آنها منتج به حل بسیاری از بحران‌ها بشود. ما در صنعت عمدتا در بحث اپراتوری مشکل داریم. اپراتوری در بافتار صنعت 4 با نیازمندی امروز بازار با مدل حکمرانی و اپراتوری سنتی قابل پیاده‌سازی نیست. نمی‌توانیم از ظرفیت وسیع و منابع نامحدودی که داشتیم؛ بیاییم برای تولید استفاده کنیم که ویژگی‌های خاص با مشتری خاص دارد. به همین علت است که می‌بینیم خودروسازی ما تا حد زیادی شکست خورده است و متناسب با نیاز روز محصول تولید نمی‌کند.
آیا می‌توانیم بگوییم خدمات مشاوره‌ای فناپ زیرساخت نمونه بومی‌سازی شده خدمات مشاوره‌ای موسساتی نظیر گارتنر و دیلویت است و در بخش اجرا به شرکتی مثل ودافون شباهت دارد؟
ما خودمان را با همه اینها مقایسه می‌کنیم بخاطر اینکه بتوانیم بهترین تجربه‌ها و آن چیزی که نزدیک به فرهنگ کاری ایرانی و فرهنگ شرکت‌ها و پیمانکارهای ماست را پیدا کنیم تا بتوانیم نمونه بومی آن ها را طراحی کنیم. تقریبا در مورد برنامه‌های تحول دیجیتال سعی کرده‌ایم مدل‌هایی از برنامه‌های تحول دیجیتال صنعتی را پیاده‌سازی کنیم که قابل انطباق با ساختار فرهنگی کارگرمآبی انقلاب صنعتی اول و دوم برای ما باشد. شاید خدمات فناپ زیرساخت بیشتر شبیه به مجموعه اکسنچر (Accenture) باشد. ما در تصویرپردازی از صنعت 4 بیشتر سعی کرده‌ایم اکسنچر ایران باشیم و بعنوان اپراتور صنعت هوشمند، خدمات و محصولات مشابه این مجموعه را برای صنعت کشورمان ارائه کنیم. این چیزی است که استراتژی رقابتی ما را نشان می‌دهد.
یکی از حوزه‌های فناوری نوظهور در فناپ زیرساخت، طراحی و توسعه «لیوینگ لب» است. فناپ زیرساخت با ایجاد لیوینگ لب، چه گره‌ای از مشکلات صنعت کشور باز می‌کند؟
یکی از رویکردهای ما این است که امروز وقتی به بررسی فناوری‌های روندساز مثل هوش مصنوعی و اینترنت اشیا و … می‌پردازیم، می‌بینیم بقدری این فناوری‌ها اثرات دگرگون‌ساز در مدل‌های سازمانی، کسب‌وکاری و زیرساختی ایجاد کرده‌اند که درک اینها برای مشتری ثقیل و دشوار می‌شود. برای همین تصمیم گرفتیم به منظور حل این مشکل، بصورت زنده و پویا آن چیزی که در تصویرپردازی پویا می‌گنجد را در بستر آزمایشگاه زنده یا لیوینگ لب ایجاد کنیم. خوشبختانه آزمایشگاه زنده صنعت 4 ما نمونه‌هایی از حوزه‌های معدنی، نفت و گاز و بازار صنعت را پوشش می‌دهد. لیوینگ لب یا آزمایشگاه زنده، فضایی است که اجازه می‌دهد ایده مورد نظر شما در یک بستر و زیرساخت در مقیاس کوچک، قابل لمس و مشاهده‌پذیر باشد. اگر در تحقیق و توسعه به ایده‌ای می‌رسید، لیوینگ لب به شما اجازه می‌دهد بینش عمیق‌تری نسبت به مزایا و کاستی‌های آن ایده پیدا کنید. وقتی دپارتمان توسعه محصول دارید، پس از عملیات مهندسی می‌توانید در لحظه شاهد پخته شدن آن ایده و مدل‌شدن آن روی بستری در آزمایشگاه زنده باشید و بصورت پویا و زنده ببینید ایده چطور در صنعت جواب می‌دهد. این چیزی است در آزمایشگاه زنده می‌توانید به آن برسید. مثل کاری که معادن کانادایی با آزمایشگاه‌های لیوینگ لب خودشان انجام دادند و در مقیاس کوچک تحول حاصل از ایده‌ها را مشاهده کردند.
در قیاس با لیوینگ لب، فناپ زیرساخت با طراحی «همزاد دیجیتالی» چه مزایایی برای صنایع کشور ایجاد می‌کند؟
همزاد دیجیتالی (digital twin) یکی از محصولات راهبردی ماست که در حوزه متاورس صنعتی روی آن کار می‌کنیم. اکنون با بانک پاسارگاد در حال جلو بردن طرح متاورس بانکی هستیم که شامل مراکز داده است؛ افزون بر این که خود این سرویس در حوزه متاورس، آینده اینترنت یا web 3.0 را ترسیم می‌کند. در آنجا سعی داریم نمایی از ارائه شرکت‌ها و کسبوکارها را در محیط متفاوت‌تری از اینترنت امروزی را ببینیم. بنابراین همین تصویرپردازی را برای صنعت داریم؛ صنعتی که یک جا بانک است، یک جا نفت و گاز و جای دیگری بصورت معدن خود را نشان می‌دهد. وقتی مدل سه‌بعدی یک پالایشگاه را طراحی کرده‌ایم و داده‌های جز به جز پالایشگاه را دریافت می‌کنیم، هر نوع تصمیم‌گیری مهندسی و مدیریتی در پالایشگاه را پیش از اعمال در محیط واقعی می‌توانیم روی همزاد دیجیتالی آن پیاده‌سازی کنیم و نتیجه را ببینیم. مثلا اگر درجه رطوبت روغن یا کمپرس روغن عوض شود، می‌توانیم تأثیر آن را در عملکرد همزاد دیجیتالی آن تجهیز ببینیم. می‌توانیم بررسی کنیم که در شرایط تغییر آیا تنظیمات جدید را می‌توان انجام داد و … این آزمایش‌ها و خطاها را در محیط شبیه‌سازی‌شده همزاد دیجیتالی می‌توان اعمال کرد و بزودی هم محصول همزاد دیجیتالی فناپ زیرساخت را در حوزه‌های مختلف رونمایی می‌کنیم.
وقتی در کشوری هستیم که با انواع تحریم‌های بین‌المللی مواجه‌ایم، تلاش یک شرکت از بخش خصوصی برای پیاده‌سازی فناوری‌ها مدرن صنعت 4، اعتماد بنفس بالایی را در مجموعه آن شرکت می‌طلبد. همینطور پایداری مستحکمی در برابر توفان‌های اقتصادی نظیر بالا و پایین شدن شدید نرخ ارز نیاز دارد تا بتواند بگوید اپراتور صنعت هوشمند در یکی از متلاطم‌ترین اقتصادهای دنیا هستم. این اعتماد بنفس و توان بالای مقاومت در مجموعه‌ای مثل فناپ زیرساخت از کجا می‌آید؟
پاسخ به این سوال شاید در بیان جملات زیبا تا حدودی کلیشه‌ای به نظر برسد، ولی واقعیت این است که تصویرپردازی ما در عالم واقعیت از بسیاری از عوامل تأثیرگذار بر کسب‌وکار اثر می‌پذیرد و مختل می‌شود. خیلی جاها پس از تلاش بسیار نتیجه نگرفته‌ایم و این طور نیست که شناکردن در خلاف مسیر اقتصاد کشور، کار آسانی باشد. ولی تفاوت در ایستادن برای ساختن است. در این راه می‌جنگیم و با مسائل کشور دست و پنجه نرم می‌کنیم. هدف ما ساخت است و حتی گاهی یک پله بالاتر از ساخت هستیم و از این نظر نگاه ما به «برساخت» است. یعنی نگاه ذهنی خودمان را نسبت به ایده‌آل‌ترین تصویرپردازی ذهنی ایجاد می‌کنیم تا این تصویرپردازی به همه ارکان تعمیم پیدا کند. پس اگر ایستاده‌ایم تا بسازیم، ایستاده‌ایم تا در جامعه صنعتی نیز برساخت ایجاد کنیم. مطلوب‌ترین ذهنیتی که می‌تواند صنعت کشور را متفاوت کند تا یک ذهنیت متعالی ایجاد شود که بله، ما جایگاه داریم، لیاقتش را داریم، صنعت و منابعش را هم داریم، در این صورت امید داریم که بتوانیم این مسیر دشوار را طی کنیم. تقریبا در بیشتر حوزه‌ها هم کار کرده‌ایم و موفقیت‌های خوبی داشته‌ایم. سوی دیگر این ماجرا صنعت است که امیدواریم همراهی خوبی برای آغاز سفر دیجیتال در کشور از خود نشان دهد.
