فناوری اینترنت اشیا (IoT) به بانک‌ها امکان می‌دهد تا همزمان با افزایش کارایی عملیات، تجربه کاربری بهتری را برای مشتریان خود رقم بزنند. با اینترنت اشیا می‌توانیم ارتباط دستگاه‌ها، خودروها، ساختمان‌ها و غیره را با استفاده از تجهیزات الکترونیکی، نرم‌افزارها، حس‌گرها و سایر وسایل ارتباطی ممکن کنیم. از داده‌هایی که در این مسیر تولید و گردآوری می‌شوند برای خودکارسازی فعالیت‌ها، بهینه‌سازی عملیات و بهبود عملکرد تجهیزات استفاده می‌کنیم. بنابراین اینترنت اشیا در بانکداری مسیرهای جدیدی در تعامل کسب‌وکارها و مشتریان آنها با تجهیزات مالی و بانکی تعریف می‌کند.
مهدی خدابنده، مدیر ارشد پروژه‌های زیرساخت مالی و بانکی فناپ زیرساخت در این یادداشت که در پایگاه تخصصی عصر بانک منتشر شده است، به ضمن بررسی حوزه‌هایی از بانکداری که با ورود اینترنت اشیا متحول می‌شوند، برخی چالش‌های اینترنت اشیا در بانکداری را نیز تشریح کرده است.
خدمات بانکداری آنلاین
مجموعه خدمات بانکداری آنلاین (M-Banking) به مشتریان امکان دسترسی به حساب‌های بانکی و انجام انواع تراکنش‌ها را بدون مراجعه حضوری می‌دهد. کاربران از طریق درگاه‌های بانکی یا اپلیکیشن‌های طراحی شده برای بانک می‌توانند به مدیریت حساب خود بپردازند.
این اپلیکیشن‌ها امکان مشاهده موجودی، انتقال وجوه، پرداخت قبوض، صورت‌حساب، عملیات چک و انجام سایر خدمات بانکی را می‌دهد. با موبایل بانک کاربر هر کجا که باشد می‌تواند تنها با اتصال به اینترنت به خدمات بانکی دسترسی پیدا کند. در بیشتر گوشی‌های همراه کنونی ویژگی‌های بیومتریک، مانند تشخیص اثر انگشت و چهره، برای شناسایی و احراز هویت کاربر بکار گرفته می‌شوند. از این پردازشگرهای بیومتریک برای ایجاد نمایه‌های منحصربفرد برای هر مشتری نیز استفاده می‌شود. افزون بر این، آنها از محبوب‌ترین شیوه‌ها در ایمن‌سازی حساب‌های کاربری و پلتفرم‌های بانکی هستند. بویژه، کیف پول الکترونیکی یا E-Wallet رویکردی محبوب در ایمن‌سازی عملیات بانکی است.
کیف پول الکترونیکی، اطلاعات پرداخت شخصی مانند جزئیات کارت‌های اعتباری را در یک پایگاه داده رمزگذاری‌شده ذخیره می‌کند. این رمزگذاری بمنظور جلوگیری از دسترسی غیرمجاز به اطلاعات محرمانه و کاهش خرابکاری‌ها در سیستم استفاده می‌شود. از این طریق، کاربر اطمینان بیشتری از امنیت پلتفرم دارد و از خدمات اضافی مانند رمزهای عبور یک‌بار مصرف (OTP) و احراز هویت چند عاملی (MFA) نیز بهره می‌گیرد.
پول مجازی
پول مجازی یا دیجیتال نوعی از ارز است که تنها به شکل دیجیتال وجود دارد و هیچ پشتیبان یا ماهیت فیزیکی برای آن تعریف نشده است. این نوع پول را می‌توان از طریق اینترنت انتقال داد، بی آنکه هیچ وابستگی به دولت یا بانک مرکزی داشته باشد. پول مجازی در سال‌های اخیر بعلت سهولت در استفاده، ناشناس بودن و کارمزد پایین تراکنش‌ها محبوب شده است. از آن می‌توان برای خرید کالا و خدمات از خرده فروشان، انتقال پول به دیگران، یا پرداخت خدمات آنلاین استفاده کرد. افزون بر این، پول مجازی مدل‌های کسب‌وکاری جدیدی خلق کرده است که به کاربران امکان ریزپرداخت‌ها (هزینه‌ای بسیار پایین) به فروشندگان خدمات را می‌دهد.
بلاکچین یک فناوری پایگاه داده توزیع شده است که امکان ثبت و ذخیره ایمن، شفاف و تغییرناپذیرِ تراکنش‌ها را فراهم می‌کند، بی آنکه به هیچ واسطه‌ای مثل بانک نیاز باشد. این حذف نهاد واسطه باعث کاهش چشمگیر هزینه کارمزد ثبت تراکنش‌ها می‌شود. افزون بر این، انتقال‌ها در بلاکچین بسیار سریع و ایمن است و تراکنش‌های مالی در آنها بصورت همیشگی و غیرقابل تغییر ثبت می‌شوند. این ویژگی‌ها بلاکچین را به فناوری ایده‌آلی برای ثبت وقایع، ذخیره داده و ردیابی دارایی‌ها تبدیل می‌کند.
یک مخزن داده شامل تمام تبادلات کاربر و در واقع پایگاه داده‌ای است که سوابق تمام تعاملات بین کاربران را در یک سامانه شفاف ذخیره می‌کند؛ این تعاملات شامل تراکنش‌ها، پیام‌های آنلاین و ایمیل‌ها هستند. از این مخازن داده معمولا شرکت‌های تجاری برای سنجش رفتار مشتری و تحلیل داده‌های مرتبط با آنها استفاده می‌کنند. بخصوص، با شناسایی الگوهای سالم، می‌توان اختلالی را بعنوان ردی از خرابکاری شناسایی و گزارش کرد.
جرایم سایبری
جرم سایبری نوعی فعالیت مجرمانه است که در آنها از فناوری یا اینترنت برای انجام فعالیت‌های غیرقانونی مانند سرقت اطلاعات، پول یا کلاهبری از دیگران استفاده می‌شود. مجرمان سایبری از تکنیک‌های مختلفی برای نفوذ به سیستم‌های اطلاعاتی و ربودن اطلاعات مهم آنها استفاده می‌کنند. آنها از بدافزارها برای دورزدن اقدامات امنیتی، دسترسی به داده‌های حساس یا آسیب رساندن به کلیت سیستم بهره می‌برند. هر چقدر فناوری پیشرفته‌تر می‌شود، توان این مجرمان نیز ارتقا می‌یابد و مبارزه با آنها سخت‌تر می‌شود.
امور مالی فردی
ابزارهای مالی، مانند سامانه‌های تحلیل پیش‌بینی‌کننده، از داده‌های تولید شده در شبکه اینترنت اشیا برای کمک به بانک‌ها در ارائه خدمات متناسب با نیاز مشتریان استفاده می‌کنند. با ثبت و الگوشناسی عادات مشتریان در هزینه کردن دارایی‌هایی که نزد بانک دارند، بانک دید وسیع‌تری در تشخیص و حتی پیش‌بینی نحوه خرج‌کردن پول از طرف مشتری پیدا می‌کند. با استفاده از این اطلاعات، بانک‌ها می‌توانند محصولات و خدمات شخصی‌سازی شده بیشتری برای مشتریان هدف خود تعریف کنند. افزون بر این، ابزارهای مالی بانک را قادر می‌سازند تا نیاز مشتریان را پیش‌بینی و در زمان مناسب راهکار مرتبط ارائه دهند. فناوری اینترنت اشیا با ارائه اعلان‌ها، امکان پایش همه‌جانبه عملکرد مشتریان را به بانک می‌دهد. درنتیجه، هرگونه فعالیتی که خارج از محدوده عادی باشد (مثلا خریدهایی که بسیار بالاتر از میانگین باشند) را گزارش می‌کند و امکان سؤ استفاده از حساب‌های مشتریان را به حداقل ممکن می‌رساند. این تحلیل‌ها همچنین اعلان‌هایی برای پرداخت‌های پیش رو یا هر نو پرداخت الکترونیکی برنامه‌ریزی شده یا نشده دیگر به مشتری می‌دهد. بطور کلی، اعلان‌ها بانک‌ها را قادر می‌کنند رصد بهتری از مشتریان داشته باشند، خرابکاری‌های ممکن را زودتر تشخیص دهند و مشتریان را بلافاصله از هر تغییری در حساب کاربری‌شان باخبر کنند.
پول دیجیتال E-Money
منظور از پول دیجیتال یا الکترونیک (E-Money) ارزی است که فقط در قالب مجازی و بر بستر اینترنت تعریف می‌شود و شکل فیزیکی ندارد. مبدأ خلق پول دیجیتال فرایند رمزنگاری باهدف حذف امکان کپی یا دستکاری حساب‌هاست. از پول دیجیتال برای انواع تراکنش‌های آنلاین مانند انتقال وجه به حساب‌های مختلف، خرید آنلاین و پرداخت انواع قبض‌ها استفاده می‌شود. در سال‌های اخیر پول دیجیتال به شکل گسترده‌ای جایگزین ارز سنتی و دیگر ابزارهای مالی مانند کارت‌های اعتباری شده است.
برنامه شناسایی مشتری
منظور از برنامه شناسایی مشتری (CIP) فرایندی است که به بانک‌ها و دیگر موسسات مالی اجازه می‌دهد به شیوه‌های مختلف مشتریان خود را احراز هویت کنند. هدف برنامه شناسایی مشتری، اطمینان از انطباق با قواعد مبارزه با پولشویی، الزامات نظارتی، نگهداری دقیق و کارامد سوابق و جلوگیری از وقوع انواع جرایم بانکی است. این فرایند شامل فعالیت‌هایی مانند تأیید اطلاعات مشتری (نام قانونی، تاریخ تولد، نشانی) و سایر اشکال شناسایی اوست. در برخی موارد، برنامه شناسایی مشتری ممکن است رویکردهای شناسایی بیومتریک و احراز هویت چند عاملی را نیز شامل شود.
چالش‌های اینترنت اشیا در بانکداری
همکاری بینالمللی
همکاری بین بانکی در سطح بین‌الملل همیشه با چالش همراه است، زیرا چارچوب‌های قانونی متفاوتی برای بانک‌های مختلف وجود دارد، زیرساخت‌های مالی متناسب با نیاز هر کشور است و کسب‌وکارها (بعنوان جامعه شاخص مشتریان) عملکرد و نیازهای متفاوتی دارند. با وجود شبکه متصل بینالمللی، بانک‌ها در کشورهای مختلف معمولا با چالش ایجاد کانال‌های روان مالی مواجه‌اند. این چالش با تفاوت‌های قانونی و سیاسی قدرت می‌گیرد و البته تفاوت‌های فرهنگی و زبانی نیز به دشواری این شبکه‌سازی می‌افزاید. بدون وجود همکاری موثر جهانی، گسترش دامنه دسترسی بانک‌ها به بازارها دشوار و بسیار پرهزینه خواهد بود. آنها به ایجاد شبکه‌های سریع‌تر دیجیتال، اشتراک‌گذاری داده و ایجاد قوانین بین بانکی واحد نیاز دارند.
اینترنت اشیا و اعتماد
استفاده از اینترنت اشیا و تعریف ارزهای دیجیتال، به ایجاد فضایی امن برای فعالیت نیاز دارد. ارزهای دیجیتال با استفاده از بلاکچین‌ها و توکن‌های دیجیتالی تعریف می‌شوند. مشتریان ممکن است با جزئیات این فناوری‌ها آشنایی کافی نداشته باشند و اطمینان راسخی به آنها بوجود نیاید. بنابراین، این وظیفه شرکت‌های مالی است که امنیت و اطمینان از عملکرد را برای مشتری به ارمغان آورند و از پذیرش توکن‌ها بین مشتریان مطمئن شوند. این فعالیت از طریق شفاف‌سازی، تعریف ریسک‌ها و بهبودهای متأثر از این فناوری و تعریف چارچوب‌های محافظتی برای اطمینان بیشتر از حذف دریچه‌های نفوذ انجام می‌شود. آنها همچنین باید ارتباط خوبی با بخش فناوری و فعالان حوزه پول دیجیتال ایجاد کنند.
چالش‌های فنی
چند چالش فنی دیگر نیز وجود دارد که بانک‌ها برای حفظ مزیت رقابتی خود باید با آنها نیز دست‌وپنجه نرم کنند. این چالش‌ها شامل پیشرفت‌های سریع فناوری و افزایش مستمر انتظارهای مشتریان و ارائه تجربه کاربری دیجیتال یکپارچه است. سیستم‌های بانکی باید بتوانند سیل عظیمی از داده‌های مرتبط با مشتریان و فعالیت‌های خود را درون‌ها شبکه‌های بانکی منتقل و همزمان از امنیت داده‌ها نیز مطمئن شوند. سامانه‌های قدیمی هم باید با فناوری‌های جدید به‌روز شوند، همچنین دانش کارکنان نیز باید با این تغییرات سریع انطباق یابد. درنهایت، امنیت سایبری مهم‌ترین چالش بانک‌ها در حفظ حریم خصوصی مشتریان است.
در مجموع باید توجه کنیم که بحث رواج استفاده از فناوری اینترنت اشیا در بانکداری، در حوزه حفظ حریم خصوصی چالشی اساسی ایجاد می‌کند که بعلت گستردگی شبکه بانکی موضوعی قابل تأمل است و باید برای آن چاره‌جویی کرد. در این رابطه بانک‌ها لازم است فرایندهای جدید و مبتنی بر داده را با رویکردهای سنتی خود منطبق کنند. چنین انطباقی فقط شامل تجهیزات و فرایندها نیست و نیروی انسانی باید دانشی منعطف‌تر، به‌روزتر و چابک‌تر داشته باشد. چنین تحولی در حوزه بانکداری اجتناب‌ناپذیر است و ورود به آن، همزمان با حل چالش‌ها مسیر محتوم در توسعه فناوری‌های روز بانکی است.
