حوادث مرتبط با کار در معادن ایران در سال‌های اخیر موجب کشته شدن تعداد زیادی از هم‌میهنان ما شده و تنها در یک سال گذشته دست‌کم ۶۰ معدنچی جان خود را از دست داده و صدها تن دیگر مجروح شده‌اند. تازه‌ترین حادثه 31 شهریور در معدن زغال‌سنگ «معدن‌جو» در طبس اتفاق افتاد که متاسفانه به جان‌باختن 52 کارگر معدن انجامید و این حادثه تلخ رکورد بیشترین تلفات را در حوادث معدنی ایران تا به امروز ثبت کرده است. تا پیش از این، انفجار در معدن زمستانی یورت در آزادشهر استان گلستان در سال ۱۳۹۶ که منجر به کشته شدن ۴۳ نفر شد، تلخ‌ترین حادثه در صنعت معدن ایران بود.
یکی از دلایل اصلی وقوع حوادث مرگبار در معادن ایران، «استخراج معادن به روش سنتی و قدیمی» و «عدم استفاده از فناوری‌های روز در مسائل استخراج معادن بویژه زغال سنگ» در کنار «تعداد کم بازرسان کار و عدم تناسب تعداد آنها با تعداد کارگران مشمول قانون کار در مقایسه با نرم جهانی و عدم امکان تامین تجهیزات مورد نیاز بازرسان» است.
در همین زمینه داور نظری، معاون مدیرعامل فناپ زیرساخت میهمان، برنامه رادیویی رادیوم رادیو جوان بود، تا در یک پرونده ویژه به بررسی قابلیت‌ها و چالش‌های هوشمندسازی معادن در ایران بپردازد.
فناوری‌های نوپدید برای ایمن‌سازی معدنکاری
نظری ابتدا درباره کاربرد فناوری‌های نوپدید در صنعت معدن تصریح کرد: اکنون بویژه در صنعت معدن اینترنت اشیا و هوش مصنوعی هم در مرحله کشف و شناسایی کانی‌ها و هم در مرحله عملیات و استخراج کاربرد مهمی پیدا کرده است. پوشیدنی‌های هوشمند نمونه بهره‌گیری از این فناوری‌ها هستند که با کمک آن کارگری که در عمق معدن کار می‌کند از راه لباس‌ها ارتباط و اتصال کامل به مرکز دارد و از طریق مچ‌بندی که این کارگر دارد علائم حیاتی او مثل ضربان قلب و اکسیژن خونش پایش می‌شود و بوسیله کلاه هوشمندی که کارگر بر سر گذاشته، وضعیت گازهای موجود در عمق یک معدن زیرزمینی اندازه‌گیری می‌شود.
در حادثه معدن طبس فقط ضعف فناوری مطرح نیست
وی در پاسخ به پرسش مجری درباره امکان بازدارندگی این تجهیزات پوشیدنی در حادثه معدن طبس تصریح کرد: درباره این حادثه الان مسائلی مطرح می‌شود که حتی پیش از دیجیتالی‌سازی است، یعنی ایمن‌سازی‌های معمول پیش از هوشمندسازی بدین معنا که اگر حتی الزامات اولیه ایمنی و سلامت (HSE) رعایت می‌شد یا یک واحد کنترل کیفیت منظم و مجهز آنجا بود می‌توانست، بخشی از مسائل را حل کند یا اگر فرایند تست گاز درست انجام می‌شد و موضوع پرمیت‌هایی که توسط افراد صادر می‌شد این که شیفت کنونی از روند کار شیفت قبلی چقدر مطلع است و… بنابراین من فکر می‌کنم یک بخشی از موضوعی که اتفاق افتاده مدیریتی سازمانی فرایندی است و بخش دیگر هم به سرمایه‌گذاری‌هایی برمی‌گردد که لازم است معادن روی تکنولوژی‌های تحول‌آفرین انجام بدهند.
واقعی‌کردن قیمت گاز به سود معدنکاری است
نظری ادامه داد: به دلیل مسئله ناترازی انرژی، معادن حتی تا چهار ماه حتی در طول سال یا برق ندارند یا گاز ندارند و همه صنایع ما از این موضوع آسیب می‌بیند در چنین شرایطی مدیران می‌گویند درآمد ما کاهش یافته و امکان سرمایه‌گذاری در توسعه فناورانه نداریم، ولی ما حتی به یکی از شرکت‌های معدنی این پیشنهاد را دادیم که نیروگاه تجدیدپذیر کنار سایت معدنی احداث بکنند اما تا زمانی که قیمت گاز واقعی نشود معدنکاران ما علاقه‌ای به تاسیس نیروگاه انرژی تجدیدپذیر نیستند.
پوشیدنی‌های هوشمند معدن؛ فناوری نه‌چندان پیچیده
معاون مدیر عامل فناپ زیرساخت تاکید کرد: پوشیدنی‌های هوشمند برای کارگران معدنی تکنولوژی‌های پیچیده‌ای نیست، بلکه مجهزکردن به حس‌گر و ایجاد اتصال میان کارگر و مرکز است. با این تکنولوژی هنگام حادثه معدنی و فروریختن معدن در اثر انفجار، نقطه‌ای که کارگر آنجا دچار بی‌هوشی شده قابل شناسایی است. گاهی وضعیت فرو ریزش معدن بگونه‌ای است که ما از مسیر اصلی نمی‌توانیم به کارگاه‌های داخل معدن دسترسی پیدا کنیم و مجبوریم حفاری‌هایی از جاهای دیگر انجام بدهیم و به کارگاه‌ها برسیم در چنین مواقعی اطلاع از موقعیت مکانی کارگر بسیار مهم است.
آمار حوادث معدنی در ایران هرگز طبیعی نیست
نظری در ادامه گفت: شیوه برخورد مدیران و مسئولان با حادثه معدن طبس برای من خیلی تعجب‌آور است. من دیدم که بعضی از مسئولان ما گفته‌اند این یک امری عادی است که 2.5 درصد از حوادث ما را حوادث معدنی تشکیل می‌دهد، من این را جسارتا می‌خواهم رد بکنم چراکه ما 4 میلیون تن در سال زغال‌سنگ استخراج داریم، امریکا 400 میلیون تن و چین 4000هزار میلیون تن و حالا این چین با هزار برابر تولید ما در سال 2019 ، 19نفر تلفات داشته و سال 2023 نزدیک 4 نفر در حالیکه ما در یک حادثه متاسفانه 52 نفر را از دست دادیم و ایالات متحده با 100 برابر تولید ما نزدیک 10 نفر در طول سال جان خود را در حوادث معدنی از دست داده‌اند. بنابراین طرز فکر مدیران ما نسبت حوادث حین کار باید تغییر کند.
هوشمندسازی اکتشاف معدن با فناوری‌های نوپدید
وی افزود: اکنون در ایران ما در حوزه اکتشاف معدنی بسیار چالش داریم، امروزه در معدنکاری کشورهای پیشرفته از طریق تصاویر ماهواره‌ای و به کمک هوش مصنوعی کانی‌ها، درجه و رگه‌های آنها را از دید زمین‌شناسی تشخیص می‌دهند. ما هم می‌توانیم از طریق طیف نوری که از زمین به ماهواره برمی‌گردد می‌توانند تا یک عمقی تشخیص بدهند و داده‌های که جمع‌آوری می‌شود با داده‌های سنتی که ما در نقشه‌های استخراج و نقش‌هایی که پیش از انقلاب تهیه شده و داده‌هایی که در محیط و بصورت مشاهده وجود دارد به کمک موتورهای هوش مصنوعی و آنالیز دقیق می‌توانند این رگه‌ها را درست شناسایی بکنند و به شناسایی مسیرهای درست انفجاری کمک می‌کنند.
اگرچه هم‌اکنون این قابلیت بهره‌گیری از هوش مصنوعی در اکتشاف و استخراج در ایران وجود ندارد ولی در سطح آزمایشگاهی بصورت پایلوت یک فعالیت‌هایی توسط استارتاپ‌ها انجام شده و ما هنوز منتظر یک سرمایه‌گذاری بزرگ در این زمینه هستیم.
راهبرد گذار از چالش‌های معدنکاری در ایران
نظری ابراز داشت: برای تحول دیجیتال در معدن لازم است این حوزه را در چهارچوب یک اکوسیستم ببینیم که همه اجزا در یک زیست‌بوم به هم مرتبط هستند، در این بستر استارتاپ‌های فناور محصول و خدمات ارائه می کنند شرکت‌هایی معدنی که قرار است، از این محصول و سرویس‌ها استفاده کنند باید مشوق‌های بالا دستی را دریافت کنند، ای بسا وام‌های بانکی یا مالیات‌هایی که بابات بهره‌گیری از فناوری از آنها معاف می‌شوند اینها به هم کمک خواهند کرد.
اما وقتی یک شرکت معدنی مشکل حقوق و دستمزد کارکنان و دیگر گرفتاری‌هایی دارد انگیزه‌ای برای سرمایه‌گذاری روی تکنولوژی‌های جدید ندارد.
از طرفی لازم است الزامات ایمنی و بهداشت اینقدر برای مدیران جدی باشد که آنها احساس بکنند اگر حادثه‌ای رخ بدهد برای خودشان هزینه‌هایی دارد و باید پاسخگو باشند و بنابراین باعث بشود به سراغ این تکنولوژی بیایند.
ابزارهای سیاستی برای تحول فناورانه در معدن
نظری درپایان یادآور شد: فکر می‌کنم در لایه نخست مدیران ما باید ذهنیت‌شان کاملا با تکنولوژی‌های تحول‌آفرین عجین بشود و مزایایی که میتواند براشان داشته باشه توجیه بشود
وی افزود: اگر دولت گاز را به قیمت یارانه‌ای به صنعت می‌دهد، شرط کند که اگر صنایع نمی‌خواهند در توسعه فناورانه سرمایه‌گذاری کنند به قیمت آزاد و جهانی باید گاز را از ما بگیرند.
به باور من ابزارهای سیاستی میتواند کمک کند که معدنکاران به سمت استفاده از تکنولوژی‌های تحول‌آفرین، بروند. در لایه مدیریتی این سیاست‌ها باید اصلاح بشود. در لایه تکنولوژی حمایت از بدنه جوان‌هایی که استارتاپ ثبت کردن بسیار پایین است و نرخ مهاجرت این استعدادها بالاست ولی ما اگر زمینه را فراهم بکنیم و سرمایه‌گذاری کافی برای تکنولوژی‌ها داشته باشیم شاید از مهاجرت بخشی از اینها جلوگیری بشود.
نسخه کامل گفت‌وگوی داور نظری با برنامه رادیویی رادیوم
