با بکارگیری کنتور هوشمند و جمع‌آوری داده‌ها در بازه‌های کوتاه‌تر و استفاده از الگوریتم‌های هوش مصنوعی، شیوه بهینه مصرف‌کردن، بدون قطعی‌های احتمالی به مشترکان پیشنهاد می‌شود. وقتی داده‌های مشترکان در لحظه، در تمام روزهای هفته و در تمام ساعت‌های یک روز اندازه‌گیری می‌شوند، الگویی از مصرف مشترکان به دست می‌آید که افزون بر مدیریت بهینه مصرف از طریق هوشمندسازی مصرف گاز، موجب کاهش هزینه‌های مشتری در پرداخت بهای گاز نیز می‌شود.
از آنجا که این کنتورها دارای ارتباطات مخابراتی هستند، اطلاعات مصرف بصورت خودکار برای شرکت‌های توزیع گاز ارسال می‌شود و دیگر وابسته به حضور ماموران برای خوانش مصرف کنتورها نیست و اطلاعات مصرف در بازه‌های زمانی بسیار کوتاه‌تر دریافت می‌شود. بنابراین این کنتورها به شرکت‌های توزیع گاز این امکان را می‌دهد تا مصرف گاز را به شکل بهینه‌تری مدیریت کنند و هزینه‌های عملیات و ارائه خدمات را کاهش دهند. بعنوان مثال با استفاده از سامانه اندازه‌گیری هوشمند و زیرسامانه‌های مورد استفاده در کنتورهای هوشمند، امکان تشخیص خطا، نقص، دستکاری و جابجایی در کنتورها و اقدامات لازم در سریع‌ترین زمان ممکن وجود خواهد داشت.
افزون بر این‌ها، از نگاه زیست‌محیطی، راهکارهای هوشمندسازی در کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای موثر هستند. به این ترتیب که مشترکان و شرکت‌های توزیع گاز با دریافت اطلاعات دقیق‌تری از مصرف گاز، می‌توانند مصرف گاز را مؤثرتر مدیریت کنند و در نتیجه، انتشار گازهای گلخانه‌ای را کاهش دهند.
از حدود سال‌های 1996 تا 2000 طرح اندازه‌گیری هوشمند در امریکا آغاز شده و اکنون حدود شش سال است که در اروپا نهایی شده و در حال فراگیرشدن در دیگر کشورها است. در ایران هم در سال 1399 کنسرسیوم کاف، متشکل از شرکت کنترل گاز اکباتان، شرکت فناپ زیرساخت و ایرانسل شکل گرفت و از کنتورهای هوشمند با پلتفرم مدیریت اندازه‌گیری شرکت فناپ زیرساخت، رونمایی شد، اما چرا تاکنون این طرح اجرایی نشده است؟
هوشمندسازی مدیریت مصرف گاز، نیازمند تحول در حکمرانی و قانونگذاری
بررسی تجربه جهانی نشان می‌دهد برنامه تحول دیجیتال در صنعت توزیع و پخش گاز نیازمند تحول در مناسبات کسب‌وکار است و حل این مسائل، مستلزم یک ساختار مبتنی بر رویکرد اپراتور صنعتی است؛ یعنی لازم است در کنار مجموعه حاکمیتی مانند شرکت ملی گاز ایران، یک سری اپراتور تخصصی فناور وجود داشته باشد که نقش پیمانکاران جدید را برای این شرکت‌ها ایفا کنند و در حوزه فناوری‌های جدید به رفع نیاز در حوزه هوشمندسازی بپردازند. در این راستا فناپ زیرساخت در قالب یک اپراتور صنعت هوشمند، با ایجاد زیرساخت تحول دیجیتال در صنایع، پلتفرم کنترل و مدیریت کنتورهای هوشمند را طراحی، توسعه و پیاده‌سازی کرده است که شامل زیرسامانه‌های مدیریت داده‌های اندازه‌گیری (MDM)، مدیریت متمرکز کنتورها (CMM) و برنامه کاربردی امور مشترکان مبتنی بر پلتفرم اینترنت اشیا بومی (پادیوت) است، بنابراین ظرفیت تولید و زیرساخت فناوری در ایران وجود دارد، در این میان لازم است به مسائل تنظیم‌گری و حکمرانی بیشتر پرداخته بشود.
نمونه‌ای از تجربه انگلستان
در زمینه تنظیم‌گری قوانین، یکی از موفق‌ترین مد‌ل‌های هوشمندسازی کنتورهای برق و گاز در سطح جهان، برنامه هوشمندسازی کنتورهای برق و گاز انگلستان تحت رگولاتوری OFGEM است که بررسی آن می‌تواند برای متولیان امر بسیار راهگشا باشد. انگلستان از سال 2008 برای بهبود مدیریت مصرف گاز و کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای، قوانین اندازه‌گیری هوشمند را تنظیم و برای تولید و بکارگیری کنتورهای هوشمند گاز و برق، برنامه و روش اجرایی تدوین کرده است. در این کشور فروش گاز به مصرف کننده از طریق تامین‌کنندگان دارای مجوز از سازمان OFGEM انجام می‌شود، این سازمان در طول سال‌های اخیر، همراه شرکت‌های توزیع گاز در انگلستان، برنامه‌ای برای هوشمندسازی کنتورهای گاز در سراسر کشور را راه‌اندازی کرده‌اند. به‌عنوان نمونه، شرکت National Grid Gas Distribution در منطقه جنوب شرقی انگلستان، برنامه‌ای برای هوشمندسازی ۲.۴ میلیون کنتور گاز را اجرا کرده است.
قوانین و استانداردهای SLC که این سازمان در زمینه اندازه‌گیری هوشمند گاز تنظیم کرده است باهدف حفظ منافع مشتریان، رعایت امنیت، اعتماد، حریم خصوصی، بهره‌وری انرژی، جمع‌آوری و استفاده از داده‌های مصرف انرژی، مکانیزه‌سازی فرایندها، آموزش و آگاهی مشتریان و بهبود کیفیت و کارایی شبکه توزیع انرژی و سرانجام ارائه خدمات بهتر تدوین شده‌اند. برخی الزامات این اسناد و قوانین به عنوان یک تجربه جهانی می‌تواند برای ما نیز راهگشا باشد، بعنوان نمونه در این اسناد آمده است:
- تامین‌کنندگان موظف هستند تا سال 2025 تمام کنتورهای خود را هوشمند کنند.
- هیچ‌گونه هزینه اضافی بابت هوشمندسازی کنتور نباید از مصرف‌کننده دریافت شود.
- تعویض کنتور سنتی به کنتور هوشمند با رضایت مصرف‌کننده باید باشد.
- هدف از هوشمندسازی، آگاه‌سازی مصرف‌کننده از میزان مصرف و ایجاد قابلیت برنامه‌ریزی و کنترل مصرف برای مصرف‌کننده بیان شده است.
- تامین‌کنندگان موظفند بصورت رایگان یک دستگاه نمایشگر میزان مصرف در اختیار مصرف‌کننده قرار بدهند.
- تامین‌کنندگان موظف به ایجاد و هماهنگی در زمینه شبکه مخابراتی هستند و مصرف‌کننده نباید درگیر این بخش باشد.
در یکی از همین اسناد روی مدل پیش پرداخت (Prepayment) و کنتورهای اعتباری (Prepaid) بخاطر چالش‌های مطرح در آن، تاکید نشده و اختیار آن به مصرف‌کننده واگذار شده است اما از تامین‌کنندگان درخواست شده که برای آینده‌نگری همچنان روی کنتورهای اعتباری فعالیت داشته باشند. همچنین در سند دیگری به محدودیت‌های دریافت پیش‌پرداخت از مصرف‌کننده اشاره شده است. در یک مورد دیگر شرایط و الزامات قطع گاز مصرف‌کنندگان برای کنتورهای اعتباری (پس از پایان اعتبار) بطور کامل تشریح شده است.
نسخه‌ای برای ایران
حال با بررسی این نمونه و تجربه موفق جهانی و با توجه به محدودیت‌ها، چالش‌های داخلی، درباره برنامه هوشمندسازی کنتورهای گاز در کشور می‌توان به این نتیجه رسید که:
- متولی رگولاتوری کنتورهای هوشمند نظیر آنچه در کشور انگلستان انجام شده باید در داخل تشکیل شده و با تدوین استانداردهای لازم برای کنتورهای هوشمند و کنتورهای هوشمند با قابلیت پیش پرداخت، سازندگان داخلی کنتور را هدایت، تنظیم و سپس تایید کند.
- تدوین منشور حقوق مصرف کننده در زمینه استفاده از کنتورهای هوشمند و کنتورهای هوشمند با قابلیت پیش پرداخت، از سوی این متولی باید انجام و اجرایی شود.
- هوشمندسازی با هدف آگاه‌سازی مصرف‌کننده از میزان مصرف خود در بازه‌های زمانی کوتاه (بطور مثال روزانه) با توجه به تاثیر روانی آن بر عموم مصرف‌کنندگان، از روش‌های پسندیده در ایجاد فرهنگ صرفه‌جویی است.
- استفاده از کنتورهای هوشمند با قابلیت پیش پرداخت که نیاز به شیر برقی مدیریت مصرف نیز دارد باید با مطالعات حاکمیتی، پدافندی، امنیتی و اجتماعی بیشتر همچنان در دستور کار قرار داشته باشد.
