چالش‌ها و راهکارهای توسعه فناوارنه صنعت معدن

در بخش سوم میزگرد «ارزیابی جایگاه صنعت معدن ایران در انقلاب صنعتی چهارم» ضمن بررسی موقعیت و رویکرد کشورهای منطقه در زمینه بهره‌گیری از فناوری‌ و هوشمندسازی صنعت معدن و مقایسه با شرایط ایران به برخی تنگناها و بازدارنده‌ها اشاره و برای آنها راهکارهایی پیشنهاد شد. این میزگرد به میزبانی معدن‌شو با حضور داور نظری از فناپ زیرساخت، حسن‌رضا حیدری از راهبر فرایند آریا و علی عابدی از عطامتال برگزار شد.  

کشورهای همسایه در صنعت معدن چقدر از فناوری‌های صنعت 4 بهره می‌گیرند؟

داور نظری، جانشین مدیرعامل فناپ زیرساخت در توسعه و فناوری در پاسخ به پرسش مجری برنامه درباره جایگاه کشورهای منطقه در توسعه فناوارنه صنعت معدن گفت: در زمینه بهره‌گیری از فناوری در معدنکاری، ترکیه و هند در این منطقه پیشتاز هستند، ترکیه از حفاری پیشرفته در معادن استفاده می‌کند و از لباس هوشمند برای کارگران با نگاه ایمنی و سلامت (HSE) بهره می‌گیرد. از پردازش تصویر و بینایی ماشین در زمینه کنترل کیفیت استفاده می‌کند، همچنین از حمل‌ونقل هوشمند در معدن برخوردارند. نظری افزود: هند برای بکارگیری فناوری‌های صنعت 4 در معدن سرمایه‌گذاری خوبی کرده‌است. آنها از هوش مصنوعی در معدن بخوبی استفاده می‌کنند اتوماسیون خط تولید را  با فناوری دیسپچینگ پیش می‌برند در حوزه ایمنی و سلامت (HSE) از فناوری‌های تحول آفرین استفاده می‌کنند، نظارت پهپادی را توسعه داده‌اند و از آن در معادن روباز استفاده می‌کنند.

چرا دغدغه توسعه فناورانه در صنعت ما نیست؟

جانشین مدیرعامل فناپ زیرساخت از نبود انگیزه توسعه فناورانه در معدن گفت و دراین باره تصریح کرد: مدیران ما تا زمانیکه از انرژی ارزان در صنعت بهره‌مند هستند، دغدغه‌ افزایش بهره‌وری با راهکارهای فناورانه ندارند. اگر انرژی به قیمت جهانی به صنعت عرضه شود، مدیران به تکاپو میافتند که با کمک فناوری بتوانند بهره‌وری را بالا ببرند. وی افزود: در شرکت «پوسکو» کره‌جنوبی در خط تولید فرآوری کنستانتره اصلا کسی را پیدا نمی‌کنید که از او سوال بپرسید که مثلا این دوربین چه کاری انجام می‌دهد، همه چیز اتوماتیک و رباتیک شده است، اما اینجا در ایران همچنان بخش مهمی از کارها مبتنی بر نیروی انسانی است. ما فناوری را رها کرده‌ایم و همچنان متکی بر نیروی انسانی هستیم مثلا نرم‌افزار جامع برنامه‌ریزی منابع سازمانی (ERP) نداریم و کار آن را قرار است یک نیروی انسانی با نرم‌افزار اکسل انجام بدهد. کنترل کیفیت را بجای اینکه با بینایی ماشین و پردازش تصویر انجام بدهیم به عامل انسانی در خط تولید سپرده‌ایم. نظری ابراز داشت: شرکت معدنی بریتانیایی استرالیایی «ریو تینتو» با خودروهای خودران 20درصد سودآوری را بالا برده و با فناوری اینترنت اشیا صنعتی 20درصد حاشیه سود را افرایش داده است و  همچنین با فناوری هوشمند در حفاری بهره‌وری را تا 10درصد بالا برده است. این برنامه‌ریزی در کشور ما نه در ایمیدرو وجود دارد نه در مدیران کلان معادن ما، دلیلش هم همان اتکا به منابع نفتی است.

معدنکاری هوشمند رویکرد جدید رقبای نفتی ایران

در ادامه حسن‌رضا حیدری، مدیرعامل راهبرفرایند آریا، بازگو کرد: در تکمیل سخنان آقای نظری در ریشه‌یابی این رویکرد حاکم باید بگویم حتی کشورهای نفتی دیگر مثل عربستان و قطر از این نگاه سنتی اتکا به نفت عبور کرده‌اند عربستان در معادن طلا، مس، سرب و روی از فناوری‌ها استفاده می‌کند تا سهم بخش معدن را در تولید ناخالص داخلی بالا ببرد و شاید بتواند جایگزین نفت بکند.

ما صنعت ماشین‌آلات معدنی ترکیه را توسعه داده‌ایم!

حیدری ادامه داد: ترکیه بخشی از صنعت معدن را مدیون ما است چون ما به دلیل تحریم، مجبور شده‌ایم از تولیدات ترکیه استفاده کنیم. خیلی از شرکت‌هایی که در ترکیه تجهیزات معدن می‌سازند، هرچند خیلی عقب‌تر از اروپا هستند اما ما محصولات آنها را به عنوان نمونه خوب می‌خریم، محصولاتی که برای صنایع خودشان هم استفاده نمی کنند چون حجم معدنکاری آنها خیلی پایین‌تر از ما است. وی افزود: مثل زمان جنگ که ما هشت سال مشتری کل صنایع ترکیه بودیم اکنون هم چون دورزدن تحریم‌ها برای خرید تجهیزات هزینه را برای ما خیلی بالا می‌برد، ترجیح می‌دهیم از ترکیه بیاوریم، در نتیجه باوجود اینکه صنعت معدن ترکیه رشد نکرده اما صنایع پشتیبان که تجهیزات معدنی را در ترکیه تولید می‌کنند، توسعه پیدا کرده‌اند. علی عابدی، مدیرعامل عطامتال در ادامه این بحث اظهارکرد: ترکیه از دید ظرفیت و ذخایر معدنی خیلی از ما عقب‌تر است اما به لحاظ فناوری و ماشین‌سازی بسیار از ما جلوتر است، چون آنها از تجهیزات فناورانه و ماشین‌آلات به‌روز بهره می‌گیرند، در ترکیه دستگاه‌های تراش و دریل و فرز 50 سال پیش روس‌ها که ما در ایران استفاده می‌کنیم را نمی‌بینید. وی افزود: در عربستان فقط یک شرکت پتروشیمی «سابیک» 5 برابر تمام پتروشیمی‌های ما پروپیلن تولید می‌کند چون آنها خط‌های دست دوم از رده خارج اروپایی را نمی‌آورند که ظرفیت‌های کوچک ایجاد کنند. بنابراین حجم تولید، کیفیت محصول آنها از ما بالاتر و بهای تمام شده هم پایین‌تر است.

با وجود تحریم چقدر امکان بلندپروازی در توسعه فناوری وجود دارد؟

عابدی درباره تاثیر محدودیت‌های تحریم در توسعه فناورانه صنعت معدن ابراز داشت: صنعت ما گرفتار دو تحریم است، جدای تحریم خارجی یک تحریم داخلی هم داریم، در حوزه معدن شرکتی مثل ایمیدرو پهنه‌های معدنی را در اختیار گرفته نه خودش کار می‌کند و نه به بخش خصوصی می‌دهد، بعد می‌گویند بخش خصوصی بیاید سرمایه‌گذاری کند. بخش خصوصی برای وارد کردن یک ماشین‌آلات شش ماه باید در گمرک گرفتار باشد در حالیکه در ترکیه و امارات برای واردات تکنولوژی تسهیل‌گری واقعی می‌کنند، اما اینجا دولتمردان فقط شعار می‌دهند. حیدری در این زمینه ابراز داشت: ما وقتی همسایه‌هایی داریم که هم پول دارند و هم به فناوری روز دنیا دسترسی دارند بهتر است دولت دست‌کم رابطه خوبی با این همسایگان برقرار کند تا غیر مستقیم به دانش و فناوری روزمعدن دسترسی پیدا کنیم. وی افزود: شرکت‌های دولتی که قرار است کار تسهیل‌گری را برای صنایع معدنی انجام بدهند متاسفانه کار متولی‌گری می‌کنند  و به رقیب بخش خصوصی تبدیل شده‌اند. بنظرم باید برگردند به تسهیل‌گری که صنایع خصوصی بتوانند رونق پیدا کنند و با استفاده از تکنولوژی نسل چهارم بهره‌وری را ارتقا بدهند و سوآوری را بیشتر کنند تا به افزایش تولید ناخالص داخلی بیانجامد. ما شرکت‌های خصوصی انتظار نداریم دولت به ما پول چون در شرایط کنونی پولی ندارد که بدهد، بهتر است یک تسهیل‌گری‌های قانونی انجام بدهد یا بابت توسعه فناورانه معافیت‌های مالیاتی را شامل ما بکند.

راهکاری برای چالش مهاجرت نیروهای جوان نخبه

نظری در ادامه با بیان اینکه بسیاری از نیروهای مستعدی که اکنون مهاجرت می‌کنند برای این است که ما ظرفیت کار برای آنها ایجاد نکرده‌ایم، تصریح کرد: ایمیدرو نگاه حمایت‌گر خود را ندارد، مدیران به دلیل انرژی ارزان انگیزه برای سرمایه‌گذاری دربهره‌گیری از فناوری ندارند. در نتیجه این نیروها را از دست می‌‌دهیم، همین الان ما در فناپ زیرساخت 300 دانش‌آموخته بهترین دانشگاه‌های کشور را داریم که پارسال 19 تا از آنها را به دلیل مهاجرت از دست دادیم. وی افزود: اگر ایمیدرو به عنوان مثال 200معدن خصوصی و دولتی را ملزم کند که 3درصد از فروش خود را به تحقیق و توسعه و همکاری با شرکت‌های استارتاپ دانش‌بنیان اختصاص بدهند، کار شکل می‌گیرد و نیروهای جوان نخبه هم وارد چرخه می‌شوند.

حکمرانی تماشگر، چالش بزرگ برای توسعه فناورانه صنعت معدن

نظری در پایان تاکید کرد: ما از ظرفیت و ذخایر بالای معدنی و نیروهای با استعداد انسانی برخورداریم، حتی مسائل را هم می‌دانیم، اما یک حکمرانی تماشاگر داریم، یعنی برای حل مسائل اراده‌ای وجود ندارد. باید قوانین و مقررات بالادستی که بتواند حامی صنعت باشد، برای جهش از وضعیت موجود به توسعه تکنولوژی نیاز داریم، بخشی از آن را از راه حمایت از استارتاپ‌ها می توانیم بدست بیاوریم. بخشی از کارکنان سازمان‌های ما که با عادات و هنجارهای ذهنی گذشته کار می‌‌کنند برای آنها راحت نیست که یکباره تغییر روش جدید را بپذیرند، این مقاومت در جهت‌گیری سازمان‌ها هم هست، برای اینها باید راهکار داشته باشیم.   ویدئوی این میزگرد