یکی از مهمترین توصیه‌‌ها به افراد در شرایط پاندمی بیماری کرونا، رعایت فاصله‌گذاری اجتماعی است که موجب شد کشورها اقدام به قرنطینه موقت افراد کنند. در این مدت، بسیاری از سازمان‌ها تعطیل شدند و کارکنان‌شان به دورکاری از منزل روی آوردند که هنوز نیز در بعضی مشاغل ادامه دارد. تغییر شرایط از حضور در محل کار به دورکاری با وجود مزیت اصلی آن یعنی پیشگیری از ابتلای افراد به بیماری کرونا، چالش‌هایی نیز داشته است و کشورها را با بحرانی دیگر مواجه کرده است. بحران عدم وجود ظرفیت در زیرساخت فناوری اطلاعات و ارتباطات کشورها برای دورکاری.
ایرانی‌ها و دورکاری
در ایران شاهد این بودیم که در آغاز همه‌گیری کرونا، بسیاری از کسب و کارها اقدام به دورکاری کردند اما این روند ادامه پیدا نکرد. در حقیقت دو عامل زیرساخت در فناوری اطلاعات و ارتباطات چه در حیطه سازمانی و چه در حیطه ملی از سویی و موضوع فقر فرهنگ دورکاری در میان کاربران دورکار و کارفرمایان ایرانی از سوی دیگر، موجب کاهش بازدهی در عملکرد و به واسطه آن عدم استقبال سازمان‌ها از رویکرد دورکاری شد.
این درحالی بود که بسیاری از شرکت‌های بزرگ در کشورهای در حال توسعه و توسعه یافته بازخورد مثبتی از اجرای این اقدام دریافت کردند. تا جایی که برخی از شرکت‌ها اعلام کردند بعد از دوران کرونا این روند ادامه یافته و تمامی همکاران خود را به صورت دورکاری حفظ خواهند کرد. چرا که علاوه بر اینکه راندمان کاهش نیافته، بلکه باعث افزایش انگیزه و کاهش قابل توجه هزینه‌های جاری وابسته به حضور فیزیکی نیز شده است.
شیوع کرونا و واقعیتی که آشکار شد
واقعیت ضعف در زیرساخت‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات کشور با شیوع کرونا نمود بیشتری پیدا کرد. هدیه وزیر محترم ارتباطات و فناوری اطلاعات در آغاز شیوع کرونا به کاربران ایرانی و خانه‌نشین شدن شهروندان، موجب 4 برابر شدن ترافیک اینترنتی شد که این موضوع باعث گردید بسیاری از کاربران دورکار سازمان‌ها با مشکلات بزرگی در ارائه خدمات به سازمان هایشان روبرو شوند. این ناکارآمدی زیرساخت‌ها در پاسخ به تقاضای بالا، شرکت‌ها و سازمان‌ها را نگران کرد.
علاوه بر این، پس از پایان محدودیت‌های رسمی و با شروع روند رشد شیوع کرونا در کشور، تماس‌های مکرر افراد در محیط‌های کاری باعث افزایش شدت همه‌گیری ویروس به عنوان یکی از مهمترین عوامل انتقال ویروس به سایرین شد. به نحوی که می‌توان این اتفاق را محصول فقدان زیرساخت‌ها و عدم اعتقاد کارفرمایان به بهره‌گیری از این روش در ارائه خدمات به مشتریان خود دانست.
فناوری، راهکاری برای اتصال کارکنان و کارفرمایان
نمی‌توان کار حضوری را تعطیل کرد و از افراد خواست تا خودشان از عهده کارها برآیند. کسب‌وکارهایی که به دنبال ایجاد تغییر در استقرار فرآیند دورکاری هستند، باید زیرساخت‌های مناسب را نیز مهیا کنند. سازمان ها حداقل به یکی از سیستم های جامع اطلاعاتی (جهت به اشتراک گذاشتن داده‌ها)، اتوماسیون اداری تحت وب (جهت انجام مکاتبات آنلاین اداری)، مدیریت پروژه‌ها برای سرعت بخشیدن به جریان اطلاعاتی و ایجاد امکانات ارتباط تلفنی محل کار در منزل نیازمندند. موارد در پیش گفته به همراه گسترش شبکه‌های ارتباطی، افزایش پهنای باند، تامین ارتباطات با قابلیت اطمینان بالا و دسترس‌پذیر و بهره‌مندی از صدها ابزار و فناوریهای دیگر می‌تواند بهره‌وری کارمند را افزایش دهد.
شبکه خانگی، پرتلاطم‌تر از همیشه
شبکه اینترنت خانگی عموما به فشارهای مقطعی در دوره‌ها و زمان‌های محدود، مانند زمان بازگشت افراد از محل کار و یا ساعات اولیه شب عادت دارد. اما در شرایط دورکاری که شهروندان و کارمندان دورکار فعالیت‌های شغلی خود را به کمک اینترنت خانگی انجام میدهند، فشار بسیار بیشتری به شبکه اینترنت خانگی وارد می‌شود. این در حالی است که اکثر نرم‌افزارهای مربوط به فعالیت‌های دورکاری برای شبکه‌های قدرتمند تجاری و آموزشی طراحی شده‌اند و قطعا شبکه‌ی خانگی ظرفیت فعالیت هزاران کاربر را ندارد.
در این شرایط، بسیاری از شرکت‌های ارائه دهنده خدمات اینترنتی از زمان شیوع بیماری کرونا، اقدام به افزایش پهنای باند سرویس مشتریان خود کردند؛ اما مشکل اینجاست که زیرساخت اینترنت خانگی و تجهیزات شبکه وای‌فای برای مصرف بسیار زیاد داده و پهنای باند بهینه نیستند و با اتصال همزمان چند نفر به یک شبکه وای‌فای در داخل خانه عملکرد شغلی کارمند دورکار تحت تاثیر قرار می‌گیرد. در آخر، ضروری است که ابزاری برای اطمینان از پشتیبان‌گیری از اسناد مهم در اختیار کارمندان قرار گیرد یا داده‌های خود را در یک فضای خارجی تأیید شده ذخیره کنند.
زیرساخت کشورها برای دورکاری آماده است؟
زیرساخت دورکاری در بسیاری از سازمان‌ها سنتی است و دسترسی کاربران به رایانه سازمانی آنها از طریق اینترنت فراهم می‌شود. در این روش که مشکلات بسیاری دارد، باید به ازای هر کارمند درون سازمان یک رایانه روشن وجود داشته باشد. به این ترتیب، با وجود یک مسیر باز به هر سیستم شرکتی، امنیت کاهش می‌یابد. از سوی دیگر، در این روش مصرف پهنای باند افزایش می‌یابد که با توجه به زیرساخت فعلی اینترنت، تامین این پهنای باند برای اغلب مجموعه‌ها در اغلب کشورها غیرممکن بوده یا هزینه بسیار زیادی دارد. بنابراین، ایجاد زیرساخت‌های جدیدتر و ایمن‌تر در شرایط فعلی، از ضروریات دورکاری هر کشوری است.
تعجب آور نیست که ظرفیت دورکاری برای کارمندان در کشورهای دارای اقتصادهای توسعه‌یافته بسیار بیشتر است. این در حالی است که بسیاری از کارمندان در کشورهای در حال توسعه در مشاغلی استخدام می‌شوند که امکان دورکاری برای آنها وجود ندارد چرا که زیرساخت‌های اجتماعی، فیزیکی و فناوری اطلاعات اغلب در کشورهای در حال توسعه کمتر با دورکاری سازگار شده است.
دورکاری، محبوب دلهاست
کار از خانه از سال ۲۰۰۵ تا کنون، رشد ۱۵۹ درصدی داشته است؛ اما از زمان شروع بحران کرونا، به طور میانگین، ۶۱ درصد از شرکت ها به کارکنان خود امکان داده‌اند که نوعی از دورکاری را تجربه کنند. یک بررسی از ۲۵۰ شرکت بزرگ آرژانتینی نشان داد که ۹۳ درصد از آنها دورکاری را به عنوان سیاستی در پاسخ به بیماری همه‌گیر COVID-19 اتخاذ کرده‌اند. آمارها نشان می دهد انجام فرآیند دورکاری برای همه مشاغل فراهم نیست و تنها بخشی از مشاغل موجود دارای امکان و ظرفیت بهره‌گیری از این استراتژی را دارند. بر اساس آمارهای منتشر شده تنها ۳۴ درصد از مشاغل در آمریكا، ۲۶ درصد در آرژانتین، بین ۲۰ تا ۳۴ درصد در اروگوئه امکان انجام فرآیند دورکاری دارند که این موضوع خود محدودیت های در پیش روی این راهبرد را در مسیر توسعه نشان می دهد.
توسعه یافتگی با ظرفیت دورکاری رابطه مستقیم دارد
تحقیقات نشان می‌دهد که بین میزان سرانه تولید ناخالص داخلی کشورها و زیرساخت‌های موجود برای دورکاری نسبت مستقیم وجود دارد به عبارت دیگر، بازار کشورها با سرانه پایین و متوسط، با تداوم روند قرنطینه فعلی دچار بحران‌های گسترده‌ای خواهند شد. دانشگاه شیکاگو در تحقیقی به رتبه‌بندی زیرساخت کشورها برای امکان دورکاری کارکنان پرداخته است. بر این اساس، نسبت امکان دورکاری در بین کل مشاغل در کشور لوکزامبورگ ۵۳.۴ درصد، سوئیس ۴۴.۹ درصد، سوئد ۴۴.۲ درصد، نروژ ۴۱.۷ درصد، آمریکا و ایسلند ۴۱.۶ درصد، هلند ۴۱.۵ درصد، و نماینده خاورمیانه یعنی امارات ۲۸.۹ درصد است.
مشکل فقط به ایران محدود نمی‌شود
در این راستا، ایالات متحده آمریکا با سیستم عامل‌های دیجیتال قوی و زیرساخت‌های پرداخت دیجیتال برای دورکاری آماده است، اما نه به اندازه کافی. در این کشور نیز، دورکاری و افزایش در ترافیک دیجیتال به زیرساخت‌های IT فشار وارد کرده است. 88 شهر از میان 200 شهر پرجمعیت این کشور، در ایام دورکاری نوعی از افت شبکه را تجربه کرده‌اند. در نیویورک این افت 24 درصد بود، در حالی که 3 شهر با افت بیش از 40 درصد مواجه بودند.
اروپا، خوب و نه عالی
قاره اروپا نیز آماده نیست؛ بسیاری از مناطق اروپا پلتفرم و زیرساخت‌های IT آسیب‌پذیری دارند. در بسیاری از مناطق اروپا سرعت اینترنت بسیار پایین‌تر از ایالات متحده است و زیرساخت‌ها کهنه‌تر هستند. این بدان معنی است که سرویس هایی که از پهنای باند بالایی استفاده می‌کنند و برای بهره‌وری اقتصادی اهمیت کمتری دارند، ناچارند از میزان فوری ترافیک خود بکاهند؛ نتفلیکس و یوتیوب قبلاً متعهد شده‌اند که این کار را انجام دهند. این فوریت در اروپای جنوبی حتی بیشتر است، به ویژه ایتالیا. زیرساخت‌های این کشور مقاومت کمتری دارند و پلتفرم‌های آن نیز تقویت نشده‌اند. در بین کشورهای شمالی اتحادیه اروپا، سوئد از نظر استحکام پلتفرم‌های کلیدی دیجیتال و استفاده از پول دیجیتال بهترین موقعیت برای دورکاری است. زیرساخت‌های فیزیکی در هلند به خوبی توسعه یافته‌اند؛ امکان دورکاری برای عموم فراهم است و ۹۸ درصد از مردم این کشور به اینترنت پرسرعت دسترسی دارند.
آسیایی‌ها، نخستین قربانیان کرونا
برخی از کشورهای آسیایی با نزدیک بودن به منشا شیوع بیماری، رویکرد متفاوتی نسبت به استفاده از فناوری دیجیتال برگزیده‌اند. کره جنوبی با بهره گیری از زیر ساخت های پرداخت دیجیتالی و سیستم های اطلاعاتی جامع در بین بهترین‌های جهان است. در مقابل کشور ژاپن قرار گرفته به نحوی که در نظرسنجی انجام شده توسط اتحادیه کارمندان ارشد مالی ژاپن از 577 شرکت، مشخص شد که بسیاری از آنها قادر به دورکاری نبودند، چرا که امور اداری آنها هنوز دیجیتالی نشده و قوانین، آیین نامه‌ها و رویه‌های داخلی آمادگی انجام دور کاری را نداشتند.اما شرایط در چین به عنوان نقطه شروع شیوع بیماری نسبت به اکثر کشورهای در حال توسعه بسیار بهتر بوده است.
روند تغییر پیش از کرونا نیز به سوی دورکاری بوده است
از کرونا که بگذریم، دفاتر کاری سنتی در حال تغییر هستند؛ براساس گزارش سال ۲۰۱۹ بافر، ۹۹ درصد از افرادی که در یک نظرسنجی بزرگ شرکت کردند، تمایل داشتند کار خود را به صورت نوعی از دورکاری انجام دهند. اما قطعا با ادامه همه‌گیری بیماری کرونا در سال ۲۰۲۰ و افزایش تقاضا برای دورکاری، تعداد بیشتری از شرکت‌ها پروتکل‌های ارتباطی، جریان‌های کاری و چارچوب‌های همکاری را مجددا بررسی می‌کنند. همچنین، منابع، ابزارها و خدمات دورکاری همچنان رشد خواهد کرد تا با استفاده از فضای هیبریدی و تسهیل روندهای کسب و کار، کیفیت کاری نیز حفظ شود.
حمایت از بخش خصوصی برای ایجاد فرصتهای شغلی جدید، رشد اقتصادی و تقویت زیرساخت‌های ارتباطی و اینترنت
راهکاری که می‌تواند به سرعت و در میان مدت شرایط موجود را به شرایط شبه مطلوب تبدیل کند، حمایت بیشتر از بخش خصوصی برای راه اندازی زیرساخت‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات و شبکه ملی اطلاعات در سطح کشور است. معمولا در کشورمان شاهد این عقیده هستیم که سازمان‌های دولتی راساً نسبت به ایجاد تمامی زیرساخت‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات اقدام نموده و در بستر همین زیرساخت‌ها ارائه خدمات میدهند.
در چنین شرایطی تنها راه برو‌ن‌رفت از این وضعیت تغییر رفتارها و سیاست‌های سازمان‌ها در جهت کاهش نقش دولت در ایجاد و ارائه خدمات به شهروندان و واگذاری کامل آن به بخش خصوصی است. بخش خصوصی با ایجاد و ارائه خدمات زیرساختی در این حوزه می‌تواند بار قابل توجهی را از دوش حاکمیت بردارد؛ به نحوی که هزینه‌های جاری و سرمایه‌ای دولت کاهش و سرعت توسعه زیرساخت‌های کشور افزایش یابد. همچنین، کیفیت ارائه خدمات مطلوبتر، تنوع خدمات بیشتر و در نهایت رضایتمندی کاربران افزایش خواهد یافت. این مهم حاصل نمیگردد جز با اعتماد به بخش خصوصی و تغییر مدل هزینه‌ای دولت.
